کتاب اخلاق ربانی توکل

آنچه باید قبل از خواندن این کتاب بدانیم:

از نظر علمای اخلاق و اهل معرفت، توکل از سخت‌ترین و مشکل‌ترین منازل در سطح عامۀ مردم است، البتّه این منزل و جایگاه در سیر الی الله، سبک‌ترین راه‌ها برای خواص عباد است. توکّل غالباً در ارتباط با اعمال مطرح است و آنچه باعث عدم توکّل انسان به خدا یا ضعف توکّل او می‌شود، این تصوّر غلط است که غیر خدا می‌تواند به او نفع برساند و لذا به مخلوق امیدوار شده و امیدش به خدا گسسته یا کاهش می‌یابد. این خصلت بر چهار پایه استوار است؛ پایۀ اوّل، ایمان و اعتقاد موکّل بر علم و آگاهی وکیل بر نیازهای او است. پایۀ دوّم  علم موکل بر قدرت وکیل برای عملی کردن خواسته های او است. پایۀ سوّم، ایمان و اعتقاد به عدم بخل وکیل است. پایۀ چهارم، علم بر مهربانی، محبت و رحمت وکیل است. با منتفی شدن هر یک از این امور چهارگانه، اصل وکالت هم منتفی خواهد بود. اما در توکّل به خدا یک مادّۀ پنجمی نیز نیاز است و آن اختصاص این امور چهارگانه به خداوند است، در حقیقت تنها اوست که مصلحت بنده را می‌داند، اوست که توانا است، اوست که بخل در او راه ندارد و اوست که نسبت به بنده محبّت و شفقت دارد. با توجه به معنای توکل این سؤال مطرح می‌شود که آیا کوشش و سعی انسان و تدبیر او در امور و توسّل به اسباب مادّی و معنوی مثل دعا با توکّل منافات دارد؟ در بررسی منابع اسلامی چنین برداشتی از موضوع توکّل کاملاً منتفی است؛ بلکه خداوند بنده‌ای را که برای امور خود تلاش و تدبیر می‌کند دوست دارد. مهم این است که بنده باید بداند که بدون فعّالیت و تلاش نتیجه‌ای عایدش نخواهد شد؛ اما این تلاش نباید تکیه‌گاه او باشد، بنده تلاش می‌کند و خدا هم به تلاش او اثر می‌دهد.

سؤالاتی که در این کتاب پاسخ داده می‌شود:

تفاوت قناعت و توکل در چیست؟

توکل چه فضایلی دارد؟

تعریف توکل از دیدگاه علمای اخلاق و اهل معرفت چیست>

دلایل عدم توکل چیست؟

توکل بر چند پایه استوار است؟

حقیقت وکالت چیست؟

امید به غیر خداوند چه نتایجی به بار می‌آورد؟

آیا توکل با تلاش بنده منافات دارد؟

چگونه بین مصلحت الهی و تدبیر انسان می‌توان جمع کرد؟

آفات تدبیر انسان در عمل چیست؟

چرا متوکل به خدا شکست ناپذیر است؟

توکل چه نقشی در حفظ انسان از خطا دارد؟

چرا تکیه بر اعمال صالحه ضایعه آفرین است؟

راههای دسترسی به توکل چیست؟

راههای تحصیل توکل چیست؟

چرا تقوای سیاسی بی سرانجام است؟

آثار توکل چیست؟