کتاب دین شناسی عاشورایی

تفقه در دین یکی از اساسی‌ترین وظایف هر مؤمنی است. مؤمنی که به شناخت عمیق در دین نرسیده باشد، از تدین و بندگی خویش، خیری نمی‌برد و ممکن است در مواقع حساس به لغزشی دچار شود که اصل دین‌داری‌اش را با چالش مواجه سازد. به همین خاطر در فرهنگ معارف دین، فقه و تفقه (به معنای عام و لغوی آن: فهم عمیق معارف دین) از اهمیت بسزایی برخوردار است و مورد سفارش اکید پیشوایان معصوم علیهم‌السّلام قرار گرفته است.

در این بحث که طی یازده مجلس در دهه‌ی عاشورا ایراد شده، سه مرحله برای تفقه در نظر گرفته شده و هر مرحله به‌تناسب سطح مخاطب عام موردبحث قرار گرفته است:

مرحله‌ی اول تفقه، این است که بدانیم چرا به انجام طاعات و عبادات اقدام می‌کنیم؟ در پاسخ به این چرایی، دو انگیزه‌ی اساسی «آخرت محوری» و «تعبد» موردبحث قرار گرفته است.

مرحله‌ی دوم، فهم عمیق نسبت به تکالیف الهی و چگونگی انجام آنهاست. در این مرحله، هم بر تکالیف قلبی مانند ایمان به خدا و رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و امام علیه‌السّلام تأکید شده، هم تکالیف جوارحی همچون نماز و زکات موردبحث قرار گرفته و هم پیرامون تکالیف اخلاقی همچون حیا و دوری از حسد گفتگو شده است. به‌علاوه آثار قلبی معرفت الله همچون اعتماد و توکل بر خدا و خوف از خدا محور گفتگو قرار گرفته است.

مرحله‌ی سوم از تفقه، این است که بدانیم تکالیف الهی را چگونه می‌توان سالم از هر آفتی همراه خود از دنیا برد. در این باره، بر اساس روایات درباره‌ی دو شرط اساسی قبول اعمال بحث شده که عبارت‌اند از: «تقوا» و «اخلاص». تقوا به این معناست که انسان از خداوند پروا داشته باشد و رضای الهی را معیار هر عملکرد خود قرار دهد و به‌علاوه، خود را از اصرار بر گناه برحذر دارد و به هیچ قیمتی مجوز هیچ گناهی را به خود ندهد. اخلاص نیز به این است که هر رفتار انسان بدون شائبه، خدا را هدف گیرد و به نیت خالص کسب رضای الهی به جا آورده شود. اوج اخلاص به این است که انسان‌دوست نداشته باشد به‌خاطر کاری که برای خدا کرده است مورد ستایش احدی جز خداوند قرار گیرد. البته اگر انسان در این مسیر بلنگد و نتواند آن‌گونه که باید و شاید از پس تحصیل شرایط قبولی عمل برآید، نباید نومید شود؛ بلکه تمسک به فضل و رحمت الهی و به‌ویژه کشتی پرشتاب و نجات‌بخش توسل به سیدالشهدا علیه‌السّلام می‌تواند او را علی‌رغم بی‌لیاقتی در ضیافت فضل الهی پذیرایی کند.