کتاب الخصال المحمودة و المذمومة

کتاب خصال با وجود حجم کم، دائرةالمعارف بزرگی از معارف اسلامی و احکام حلال و حرام است و به مباحث تاریخی، تفسیر قرآن، نکات فلسفی و مسائل سیاسی نیز اشاره دارد. روایات این کتاب از نظر موضوع بسیار گسترده است و درباره هر یک از موضوعات اخلاقی و عقیدتی روایاتی نقل شده که به شکلی با اعداد در ارتباط‌اند.

الخِصال کتابی عربی نوشته محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ هجری) از فقها و محدثان شیعه در قرن چهارم هجری است. شیخ صدوق در این کتاب، روایاتی درباره مسائل اخلاقی و اعتقادی جمع‌آوری کرده و روایات را، به تناسب اعدادی که در آن احادیث به کار رفته، دسته‌بندی نموده است. الخصال اولین کتابی بوده که به این سبک نگاشته شده است.

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای قرن چهارم هجری قمری بوده است. سال تولد وی پس از ۳۰۵ق بوده است و در ۳۸۱ق درگذشت و در ری به خاک سپرده شد. وی بزرگ‌ترین محدّث و فقیه مکتب حدیثی قم بود. او حدود ۳۰۰ اثر علمی از خود بجا گذاشت که بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.

انگیزه نگارش

شیخ صدوق با تحقیق در تألیفات مشایخ و علمای بزرگ گذشته، دریافته که آنان در بخش‌های مختلف علوم، کتاب‌هایی نگاشته‌اند؛ اما درباره رابطه میان اعداد و صفات پسندیده و ناپسند چیزی نگاشته نشده است. او با توجه به فایده فراوان این موضوع برای جوینده علم، بر آن شد تا برای تقرب به درگاه الهی دست به نگارش چنین کتابی بزند تا به پاداش الهی و خوشبختی و رحمت خداوند متعال نایل گردد.

اعتبار کتاب

این کتاب نیز مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق مورد توجه خاص علما و فقهای شیعه قرار گرفته و روایات آن در بسیاری از مجموعه‌های روایی شیعه مانند کتب اربعه، بحارالانوار و وسائل الشیعة آمده و نقل آنها در کتب روایی علمای متأخر از شیخ صدوق آمده است.

محتوای کتاب

کتاب خصال با وجود حجم کم، دائرةالمعارف بزرگی از معارف اسلامی و احکام حلال و حرام است و به مباحث تاریخی، تفسیر قرآن، نکات فلسفی و مسائل سیاسی نیز اشاره دارد. روایات این کتاب از نظر موضوع بسیار گسترده است و درباره هر یک از موضوعات اخلاقی و عقیدتی روایاتی نقل شده که به شکلی با اعداد در ارتباط‌اند.

تعداد احادیث

کتاب حاضر شامل ۱۲۵۵ حدیث است.

عناوین فصل‌ها

کتاب خصال در ۲۶ باب مجزا تنظیم گردیده است. عنوان‌بندی بابها بر اساس ارقام است؛ از این رو، نام باب‌های کتاب این چنین است:

باب یک: مثلا یک صفت از دوستی دنیا، یک صفت در برابر پنج خصلت.

باب دو: مثلا دو صفت شیعه.

باب سه: مثلا تا سه خصلت در کسی نباشد مؤمن نیست.

باب چهار: مثلا چهار چیز در چهار مورد پذیرفته نیست.

باب پنج: مثلا نشانه‌های ایمان پنج چیز است.

باب شش: مثلا هر کس شش عمل را انجام دهد به بهشت می‌رود.

باب هفت: مثلا رسول خدا هفت چیز را منع فرمودند.

باب هشت: مثلا نماز هشت گروه پذیرفته نمی‌شود.

باب نه: مثلا فاطمه زهرا(س) نزد خداوند نه نام دارد.

باب ده: مثلا امام ده خصلت دارد.

...

باب هجده

باب نوزده

باب بیست و بالاتر

باب باب سی و بالاتر

باب چهل و بالاتر

باب پنجاه و بالاتر

باب هفتاد و بالاتر

باب هشتاد و بالاتر

باب یک تا صد

نسخه‌ها

از این کتاب چند نسخه قدیمی وجود دارد که عبارتند از:

نسخه کتابخانه مدرسه نواب مشهد، تاریخ استنساخ:۱۰۲۶ق.

نسخه دیگر همان کتابخانه مقابله شده با نسخه ملا عبدالله تونی.

نسخه دیگر همان کتابخانه، قرن ۱۲ که در تاریخ ۱۱۲۰ق وقف شده است.

نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ استنساخ:۹۷۵ ق.

نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ استنساخ ۱۰۷۳ ق.

نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ استنساخ۱۰۹۴ ق.

دو نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، بدون تاریخ.

ترجمه

ترجمه محمدباقر کمره‌ای که همراه با متن به چاپ رسیده است.

ترجمه سید احمد فهری زنجانی که این ترجمه نیز همراه با متن چاپ شده است.

ترجمه سید علی اصفهانی (متوفای قرن ۱۱) که بسیاری از کتب صدوق را ترجمه کرده است.

ترجمه مدرس گیلانی که سازمان انتشارات جاویدان تهران، آن را در سال ۱۳۶۲ش مشتمل بر ۳۳۳ صفحه چاپ کرده است.

ترجمه صادق حسن زاده که انتشارات ارمغان طوبی به چاپ رسانده است.

چاپ سنگی این اثر نیز، دو بار در سال‌های ۱۳۰۲ق و ۱۳۷۴ق بوده و پس از آن دارای چاپ‌های متعددی شده است. یکی از این چاپ‌ها، در سال ۱۴۰۳ق با تحقیق علی اکبر غفاری بوسیله جامعه مدرسین چاپ و منتشر شده است.

مولف : محمد بن علی بن بابویه شیخ صدوق (ره)

ناشر :  انتشارات ارمغان طوبی