کتاب انسان از آغاز تا انجام

توگرچه شناخت هر پدیده و راهیابی به کنه وجود و حاق حقیقت آن آسان نیست ؛ لیکن در خصوص انسان این آگاهی و دانش به مراتب دشوارتر و سخت تر است و بخشی از غفلت انسان از حقیقت خود ، از همین نکته ، یعنی عدم آگاهی و ناشناخته بودن ذات انسانی سرچشمه می گیرد.

گرچه شناخت هر پدیده و راهیابی به کنه وجود و حاق حقیقت آن آسان نیست ؛ لیکن در خصوص انسان این آگاهی و دانش به مراتب دشوارتر و سخت تر است و بخشی از غفلت انسان از حقیقت خود ، از همین نکته ، یعنی عدم آگاهی و ناشناخته بودن ذات انسانی سرچشمه می گیرد.

بدیهی است که اگر گوهر وجودی انسانی شناخته و به سویدای وجودی او معرفت حاصل شود ، قطعاً اوضاع انسانی و جامعهٴ جهانی ، به مراتب مناسب تر گردیده و حاکمیّت خیر و زیبایی ، و حق و عدل نمایان شده و شرّ زشتی ، و باطل و ظلم به کناری می خزد.

آنچه بشر امروز را در هاله ای از ظلمت و تباهی و پرده ای از نادانی و گمراهی فروبرده ، به گونه ای که گاهی انسان را به جای خدا می نشانند و گاهی در حدّ حیوان ساقط می کنند ؛ گاهی او را موجودی هر جایی که تنها به دنبال تأمین غرایز دنیایی خود است ، معرّفی می کنند و گاهی بر او لباس تقدّس می پوشانند و او را موجودی غیبی توصیف می کند ، و گاهی هم او را با هویتی ناشناخته و حقیقتی نا پیدا معرفی می کنند ، همه و همه از عدم آگاهی به منبع هستی بخش انسان و ناآگاهی نسبت به منبع معرفتی او ناشی می شود.

یکی از شگفتی هایی که در آفرینش انسان وجود دارد ، نحوهٴ خلقت و پیدایش انسان است. سابقهٴ درخشان آفرینش وی و بیان عظمت و جایگاه والای انسانی غرور آفرین است ؛ موجودی آفریده شد که نه تنها نقطهٴ عطف دار وجود و نیز نه تنها معلّم و مسجود فرشتگان است ، بلکه مایهٴ مباهات الهی بوده و در سرای هستی موجودی به شرافت او یافت نمی شود.

گرچه انسان اعّم از اینکه در کسوت مرد ظاهر شود یا در لباس زن ، هدف و غایت آفرینش است ؛ امّا برترین و زیباترین هدف او همان پروردگار عالم وجود است که مقصد و مقصود انسانی معرّفی شده است : « خلقت الافلاک لاجلک و خلقتک لا جلی» خصایص و ویژگی های ذاتی انسانی فوق العاده ارزشمند است. قرآن کریم بر کرامت ذاتی انسانی صحّه نهاده : ﴿ وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ ... ﴾   ، و خدای اکرم با قرآن کریم بر او تجلّی کرده و شرافت علم و بیان به او بخشیده است : ﴿ اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ ٭ الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ٭ عَلَّمَ الْانسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ ﴾   ، این همه نشان گوهر یکتای وجود انسان است.این انسان دو سویه که طرفی به احسن تقویم و طرفی به اسفل سافلین دارد ، اگر به درستی شناخته و تربیت نشود ، چون همهٴ قوا و توان خود را در جهت سوء و تباهی مصروف می دارد ، از هر شیطانی نیرنگ بازتر و از هر حیوانی پست تر و گمراه تر است ؛ همان طوری که اگر شناخت و آگاهی درستی نسبت به وی حاصل شود و مسیر تربیتی و ساز و کار پرورش آن فراهم آید و مطابق با خصایص نهادی او ، همانند کرامت ذاتی ، آزادی و حریّت در پرتو عقل و نقل ، اختیار و ارادهٴ انسانی و ... ساخته و پرداخته شود ، جهان روح آرامش و چهرهٴ شکوفایی و توسعه و پیشرفت همه جانبه را شاهد خواهد بود.

اکنون تمامی عالمان ، اندیشمندان و نخبگان جامعه باید برخیزند ، قیام کنند و ضمن تهذیب و طهارت نفس ، صلح و دوستی را از یک سو ، عقل و عدل را از سوی دیگر ، و آزادی و اختیار در پرتو دین را از جهت سوم ، صلا دهند تا جامعهٴ جهانی از مرداب فساد و تباهی و گرداب جهل و ظلم خارج شده ، مردم شمیم دل انگیز بهشت و اخلاق ، عرفان و آداب الهی را که شیمهٴ اهل قرب است ، تجربه خواهند کرد.

این اثر مجموعه مباحثی است که استاد علامه ، حضرت آیت الله جوادی آملی ( دام ظله ) طی مباحث فراوان و متنّوعی که پیرامون انسان ، تطوّرات آفرینشی او ، خصایص و ویژگی های انسان همچون ، کرامت ، حرّیت ، آزادگی ، اختیار و اراده ، بیان داشته یا نگاشته اند. سیری در آثار استاد ، همچون حیات حقیقی انسان در قرآن ، سیرت و صورت انسان در قرآن ، فطرت در قرآن ، تفسیر انسان به انسان ، زن در آینه جلال وجمال ، انتظار بشر از دین ، دین شناسی ، سرچشمه اندیشه ( جلد1و3 ) ، قسمتی از تفسیر سورهٴ مبارکهٴ بقره و سورهٴ اسرا که در مجموعهٴ ارزشمند تفسیر تسنیم یافت می شود ، منابع این کتاب هستند. از این رو نام این کتاب را « انسان از آغاز تا انجام » نهاده و از جناب آقای سید مصطفی موسوی تبار که عهده دار تحقیق ، گردآوری و تنظیم این اثر بودند ، و نیز جناب حجةالاسلام سیدمحمود صادقی كه ویرایش و ارزیابی نهایی آن را بر عهده داشتند ، صمیمانه سپاس گزاریم.

این اثر در سه بخش آفرینش انسان ، انسان ، و انسان در آفرینش ، مباحث مختلفی را در باب آفرینش انسان ، هدف آفرینش او ، تعریف انسان ، تعریف انسان در قرآن ، حی متألّه ، جایگاه انسان در نظام آفرینش ، فضیلت انسان بر دیگر موجودات ، کرامت انسان و ... با قلمی روان در اختیار علاقمندان قرار می دهد. امید داریم انتشار این اثر فصلی نو را در راه شناخت انسان به روی طالبان معارف دینی بگشاید.

ناشر: انتشارات اسراء