کتاب گزارش لحظه به لحظه از واقعه غدیر

در نقطه ى غدير توقفى بايد، كه با حقيقت انسان سر و كار دارد. هزار و چهارصد سال است كه شيعه زلال پر بركت غدير را به پاى درختان ولايت مى افشاند، و از آن بيابان خشك باغهاى پر ثمر اعتقادى و گلهاى زيباى محبت را پرورش مى دهد. 

آغاز پانزدهمين قرنى است كه شيعه با حجتى قوى و برهانى قاطع، كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به دستش داده، پرچم بلند 'اَشْهَدُ اَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ' را برافراشته و از مرزهاى اعتقادى خويش پاسدارى مى كند. 

غدير، مراسمى عظيم و مجموعه اى فراموش نشدنى در تاريخ اسلام است كه بعنوان 'واقعه ى غدير' جايگاه خاصى در اعتقادات مقدس ما دارد. 

در كتاب حاضر با يادى از عظمت مراسم سه روزه ى غدير در تاريخ اسلام، گزارشى به صورت لحظه به لحظه با تمام جزئيات واقعه ى غدير در قالب داستانى تقديم مى شود؛ تا غدير را آنگونه كه واقع شده بياموزيم و به نسلهاى آينده بسپاريم. 

آنچه در ترسيم واقعه ى غدير آورده ايم با استناد به منابع است، و حتى يك كلمه بصورت تخيل و پردازش آورده نشده است. آدرسهاى منابع نيز بصورت پى نوشت در پايان كتاب آمده است. 

به اميد روزى كه در كنار صاحب غدير حضرت بقية اللَّه الاعظم ارواحنا فداه و عجّل اللَّه فرجه، غدير را به جشنى ديگر نشينيم، و داستان آن روزهاى شيرين را از دو لب مبارك آن حضرت بشنويم. 

قم، محمد باقر انصارى زنجانى عيد غدير 1421، زمستان 1379 

عظمت غدير

خطابه ى غدير بعنوان آينه ى تمام نماى ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام بين تمام خطابه هاى اسلام ويژگيهايى دارد كه آن را بصورت منحصر بفرد درآورده است. اين اهميت باز مى گردد به متن خطبه و فضاى خاصى كه اين سخنرانى در آن انجام شده است.

مهمترين مقاصد حضرت در خطبه ى غدير را مى توان در موارد زير خلاصه كرد: 

1. نتيجه گيرى از زحمات 23 ساله ى رسالت با تعيين ادامه دهندگان اين راه. 

2. حفظ دائمى اسلام با جانشينانى كه از عهده ى اين مهم برآيند. 

3. اقدام رسمى براى تعيين خليفه كه از نظر قوانين ملل سنديت دارد. 

4. ترسيم خط مشى آينده ى مسلمين تا آخر دنيا.

5. اتمام حجت بر مخالفان اسلام اعم از مقصرين و معاندين. 

اين اهداف بلند در سايه ى شرايطى انجام شد كه شايسته ى ابديت غدير بود، و آن را بعنوان يك واقعه ى استثنايى در آورد. امام باقر عليه السلام مى فرمايد: 

لَمْ يُنادِ بِشَىْ ءٍ مِثْلَ ما نُودِيَ بِالْوِلايَةِ يَوْمَ الْغَديرِ. [ اصول كافى: ج 2 ص 21. ] هيچ حكمى مثل ولايت در غدير اعلام نشده است! 

عظمت خاص غدير را در جهات زير مى توان ترسيم كرد: 

1. شرايطى كه براى ابلاغ اين اصل اعتقادى اسلام بر پا شد كه آن اجتماع بزرگ و شيوه ى خاص بيان و منبر، فقط در اين ماجرا بوده است. بخصوص مسئله ى وداع پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با مردم حاكى از اين بود كه با اعلام ولايت اسلام از نظر دشمنان خارجى نفوذ ناپذير شده است. 

2. مسئله ى امامت فقط بصورت يك خبر و پيام و خطابه اجرا نشد، بلكه بعنوان حكم و فرمان اجرا گرديد، و با گرفتن بيعت از عموم مسلمانان و تعهد گرفتن از آنان اعلام شد. 

3. شرايط جغرافيايى غدير كه قبل از تقاطع جاده ها در جحفه و پيش از تفرق قبايل بوده است. همچنين توقف سه روزه در بيابانى داغ و شرايط زمانى حجة الوداع پس از ايام حج كه عظيم ترين اجتماع مسلمانان تا آن روز بود.

4. مقام مخاطِب خطبه، و نيز حالت خاص مخاطَبين يعنى 

حاجيان، آن هم پس از اتمام حج و هنگام بازگشت، و نيز اعلام نزديكى رحلت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، چه آنكه حضرت 70 روز پس از اين سخنرانى از دنيا رحلت نمودند.

5. خطاب خداوند كه: 'اى پيامبر، ابلاغ كن آنچه از طرف خداوند بر تو نازل شده كه اگر ابلاغ نكنى رسالت خود را نرسانده اى'، كه در هيچيك از فرامين الهى چنين مطلبى گفته نشد.

6. بيم پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از كارشكنى هاى منافقين، و دستور قاطع الهى بر لزوم ابلاغ حكم ولايت و امامت براى آينده ى مسلمين، از خصوصيات ابلاغ اين حكم الهى بود. 

7. ضمانت الهى بر حفظ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از شرّ دشمنان در خصوص اين ابلاغ و رسالت كه در هيچيك از احكام الهى چنين ترسى نبود و چنين ضمانتى انجام نشد. 

8. مفاهيم بلند و حساسى كه در تبيين مقام ولايت در متن خطبه فرمودند و معناى دقيق آن را به روشن ترين وجهى بيان نمودند. 

9. مراسم خاصى كه قبل و بعد از خطبه واقع شد كه بيعت و عمامه ى 'سحاب' و تهنيت از نمونه هاى آن است و دلالت بر اهميت ويژه ى اين ماجرا مى نمايد. 

10. خطاب خداوند كه: 'امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم'، كه تا آن روز مشابه آن را هم نفرموده بود. 

11. توجه خاصّ ائمه عليهم السلام به سخنان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در غدير،و بخصوص كلام اميرالمؤمنين و حضرت زهراعليهماالسلام كه فرمودند: 

'روز غدير خم براى كسى عذرى باقى نگذاشت'. [ بحارالانوار: ج 28 ص 186، ج 43 ص 161. دلائل الامامة: ص 38. خصال: ص 173. اثبات الهداة: ج 2 ص 115. ] همچنين اهتمام علما به تفصيل مباحث مربوط به غدير به تبعيت از ائمه عليهم السلام بعنوان ريشه ى اصيل ولايت و امامت، بيانگر ارزش اعتقادى آن در طول تاريخ است. 

12. سند و شيوه ى نقل اين حديث از نظر حديثى، تاريخى، كلامى و ادبى، و همچنين فراگيرى و راهيابى آن به قلوب مردم، در ميان روايات ولايت بى مانند است. محققان تواتر اين حديث را به اثبات رسانده، و همه ى مسلمانان با هر فرقه و مسلكى كه دارند به درستى اين حديث اعتراف كرده اند. 

همه ى اينها حاكى از اهميت ويژه ى غدير در فرهنگ اسلام است، و به ما هشدار مى دهد كه اين اصل اعتقادى شيعه را با تمام هستى خويش پاس بداريم.

از مدينه تا غدير

آغاز سفر

[ عوالم العلوم: ج 15:3 ص 167 و 297. الغدير: ج 1 ص 9 و 10. بحارالأنوار: ج 21 ص 360 و 383 و 384 و 390، ج 28 ص 95، ج 37 ص 201. ]

در سال دهم هجرى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله براى اولين بار بطور رسمى اعلان عمومى حج دادند تا همه ى مردم در حد امكان حاضر شوند. آن حضرت اين سفر را بعنوان 'حجة الوداع' مطرح كردند، كه به معناى تنها سفر پر خاطره ى آن حضرت در دلها جاى گرفت.

هدف از اين سفر بيان دو حكم مهم از قوانين اسلام بود كه هنوز براى مردم بطور كامل و رسمى تبيين نشده بود: يكى حج، و ديگرى مسئله ى خلافت و ولايت و جانشينى بعد از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله.

پس از دستور الهى، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مناديانى را به مدينه و اطراف آن فرستادند و تصميم اين سفر را به اطلاع همه رساندند تا هركس بخواهد خود را آماده ى اين سفر و همراهى آن حضرت نمايد.

پس از اعلان عمومى، عده ى بسيارى از اطراف مدينه به شهر آمدند تا همراه حضرت و مهاجرين و انصار در سفر مكه ملازم ركاب حضرت باشند.

با حركت كاروان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در بين راه مدينه تا مكه افراد قبايل به جمعيت اضافه مى شدند. با رسيدن اين خبر مهم به مناطق دورتر، مردم اطراف مكه و شهرهاى يمن و غير آن نيز بسوى مكه سرازير شدند تا جزئيات احكام حج را شخصاً از پيامبرشان بياموزند و در اين اولين سفر رسمىِ حضرت بعنوان حج شركت داشته باشند.

اضافه بر آنكه حضرت اشاراتى فرموده بودند كه امسال سال آخر عمر من است، و اين مى توانست باعث شركت همه جانبه ى مردم باشد.

جمعيتى حدود يكصد و بيست هزار نفر در مراسم حج شركت كردند، كه فقط هفتاد هزار نفر آنان از مدينه بهمراه حضرت حركت كرده بودند، و جمعيت لبيك گويان در جاى جاى جاده در حركت بودند.

از مدينه تا مكه

[ الغدير: ج 1 ص 9 و 10. بحارالأنوار: ج 21 ص 360 و 383 و 384 و 390، ج 28 ص 95، ج 37 ص 201. عوالم العلوم: ج 15:3 ص 167 و 168 و 297. ]

كاروان بزرگ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله روز شنبه بيست و پنجم ماه ذى قعده از مدينه حركت كردند. به دستور آن حضرت مردم لباس احرام همراه برداشته بودند، و خود حضرت نيز غسل كرده و دو لباس احرام همراه برداشتند؛ و براى احرام تا مسجد شجره در نزديكى مدينه آمدند.

اهل بيت معظم پيامبر صلى اللَّه عليه و آله كه فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين عليهم السلام و ساير فرزندان آن حضرت بودند، و نيز همسران آن حضرت همگى سوار بر هودجهاى شتران همراه حضرت بودند.

با رسيدن به 'مسجد شجره' احرام بستند و مسير ده روزه تا مكه را آغاز كردند، و قافله اى عظيم كه شامل مردم سواره و پياده بود همراه آن حضرت به حركت در آمدند.

صبح روز يكشنبه را در منطقه اى توقف كردند و تا شب همانجا ماندند، و پس از نماز مغرب و عشا حركت كردند. صبح روز بعد به 'عِرْق الظَبْيَة' رسيدند، و سپس در 'رَوْحاء' توقف مختصرى كردند. از آنجا براى نماز عصر به 'مُنصرَف' رسيدند. هنگام نماز مغرب و عشا در 'مُتَعَشّى' پياده شدند و شام را همانجا صرف كردند. براى نماز صبح به 'اثاية' رسيدند، و صبح روز سه شنبه در 'عَرْج' بودند، و روز چهارشنبه به 'سَقْياء' رسيدند.

در بين راه، پياده ها سختىِ راه را مطرح كردند و از حضرت سوارى درخواست نمودند. حضرت كه سوارى در اختيار نداشتند، دستور دادند تا براى آسانى سير، كمرهاى خود را ببندند و راه رفتنشان را بين تند رفتن و دويدن قرار دهند. با انجام اين دستور راحت تر شدند.

روز پنجشنبه به 'اَبْواء' رسيدند كه قبر حضرت آمنه مادر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آنجا بود، و حضرت قبر مادر را زيارت كردند.

روز جمعه با عبور از 'جُحفه' و 'غدير خم' عازم 'قُدَيْد' شدند و شنبه آنجا بودند. روز يكشنبه تا 'عُسفان' آمدند و روز دوشنبه به 'مَرّ الظهران' رسيدند و تا شب آنجا ماندند.

شب به سوى 'سَيْرَف' حركت كردند و به آنجا رسيدند كه منزل بعدى مكه معظمه بود. بعد از ده روز طى مسافت، در روز سه شنبه پنجم ذى حجة اولين كاروان حج اسلام با جلال و عظمتى بى نظير وارد شهر 'مكه' شدند.

حجاج يمن همراه اميرالمؤمنين

[ بحارالأنوار: ج 21 ص 360، ج 37 ص 201. عوالم العلوم: ج 15:3 ص 297. ]

در ايامى كه سفر حج اعلام شد، اميرالمؤمنين عليه السلام با لشكرى از طرف پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به 'نَجْران' و سپس 'يمن' رفته بودند. هدف از اين سفر دعوت به اسلام و جمع آورى خمس و زكات و جزيه بود و نيز حل اختلافى كه بين اهل يمن پيش آمده بود.

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله هنگام حركت از مدينه براى اميرالمؤمنين عليه السلام نامه اى فرستادند، و طى آن دستور دادند آن حضرت نيز با لشكر و كسانى از اهل يمن كه مايل به شركت در مراسم حج هستند از آنجا به سوى مكه حركت كنند.

اميرالمؤمنين عليه السلام پس از پايان كارهاى محوله در نجران و يمن، با لشكر همراه و دوازده هزار نفر از اهل يمن عازم مكه شدند. با نزديك شدن كاروان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به مكه از طرف مدينه، اميرالمؤمنين عليه السلام هم از طرف يمن به اين شهر نزديك شدند و دستور دادند مردم در ميقات اهل يمن احرام ببندند.

سپس حضرت جانشينى در لشكر تعيين كردند و خود پيشتر به ملاقات پيامبر صلى اللَّه عليه و آله شتافتند، و در نزديكى مكه خدمت حضرت رسيدند و گزارش سفر را دادند. پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بسيار مسرور شدند و دستور دادند هر چه زودتر لشكر همراه و حجاج يمنى را به مكه بياورد. اميرالمؤمنين عليه السلام به محل لشكر بازگشتند و همراه آنان- همزمان با قافله ى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله- روز سه شنبه پنجم ذى حجه وارد مكه شدند.

مولف : محمد باقر انصاری 

ناشر : انتشارات دلیل ما