کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل امام خمینی(ره)

جنود عقل و جهل، عنوان حدیثی مفصل و معتبر در اصول کافی است و تاکنون چند شرح بر آن نوشته شده است.شرحی که امام خمینی (س) نگاشته اند مشتمل بر مباحث ارزنده و آموزنده عرفانی، اخلاقی و فلسفی است و در نوع خویش از آثار بی مانند قلمداد می شود. ایشان در این شرح به تبیین کلیدواژه های حدیث پرداخته با عرضه آن به آیات قرآن و روایات دیگر،کتابی خواندنی و کاربردی فراهم کرده است.

این اثر گزیده ای از کتاب ارزشمند شرح امام خمینی(س) بر حدیث جنود عقل و جهل است که شیخ کلینی از زبان امام صادق (ع) در اصول کافی به اختصار روایت کرده است. امام خمینی (ره) در این اثر تلاش دارد در قالب شرحی بر یکی از معروف‌ترین احادیث عرفانی، مضامین بلند انسان شناختی، عرفان نظری، فلسفه اسلامی و اخلاق عملی را بازخوانی کند.

«برگزیده ای از شرح حدیث جنود عقل و جهل» با هدف شناساندن بعد فرهنگی شخصیت حضرت امام و چکیده سازی برخی از میراث مکتوب حضرت امام(س) و آسان سازی  کتاب ها و فراهم نمودن زمینه برای دسترسی خوانندگان بیشتر منتشر شده است.

شرح حدیث جنود عقل و جهل، یکی از آثار اخلاقی و عرفانی حضرت امام خمینی(س) است. امام خمینی در این اثر تلاش دارد در قالب شرحی بر یکی از معروفترین احادیث عرفانی، مضامین بلند انسان شناختی، عرفان نظری ، فلسفه اسلامی و اخلاق عملی را بازخوانی کند. آراء کلامی و اخلاقی حضرت امام(س) در این کتاب وضوح بیشتری یافته و همچون کتاب شرح چهل حدیث ایشان، افراد بیشتری می‌توانند از آن بهره بگیرند.

« سماعه بن مهران»، راوى این حدیث (جنود عقل و جهل)، مى گوید: نزد امام صادق(ع) بودم، در حالى که جمعى از یاران و اصحاب آن حضرت گرد ایشان‏ بودند، سخن از عقل و جهل به میان آمد. آن حضرت فرمود: «عقل و لشکر او و جهل و لشکر او را بشناسید تا هدایت‏ شوید. آن گاه امام(ع)، بنا به درخواست راوى با ذکر مقدمه اى درباره ‏چگونگى آفرینش عقل و جهل، لشکریان هر یک از آنها را (که براى‏هر یک، 75 لشکر است) بر شمرد.»

انگیزه حضرت امام(س) از تدوین این اثر، چنانکه از مقدمه خود ایشان برمى آید، دونکته است:

1. روش متداول علماى اخلاق براى تربیت اخلاقى، از نظر ایشان، ناکارآمد است و به تعبیر ایشان، کتب مربوط به اخلاق، به جاى‏ آنکه دوا باشد، نسخه است. در واقع ایشان معتقد است که این ‏کتاب ها به جاى پرداختن به اصل تربیت و تصفیه نفوس، در چنبره‏ الفاظ و اصطلاحات، گرفتار آمده اند.

2. حضرت امام(ره) بر این نکته ها پاى فشرده است که هدف اصلى و غایت قصواى صدور روایات، تصفیه نفوس است. بدین ترتیب،پیشوایان دینى که از نظر ایشان اطباى واقعى نفوس اند و به راز و رمز تهذیب و تربیت واقف اند، در روایات خود، بهترین شیوه را براى این هدف برگزیده اند و به جاى اینکه نسخه اخلاقى ارائه ‏دهند، خود دوا را ارائه کرده اند.

کتاب «‌شرح حدیث جنود عقل و جهل»‌ از شش مقاله کلی تشکیل شده که درباره «نقل لفظ در حدیث شریف است، ‌تیمناً و تبرکاً»‌،‌ «دربیان شمه‌ای از حقیقت عقل و جهل و بیان مراد حدیث شریف»، «در شمه‌ای از خصائص و صفات این دو حقیقت عقلیه و جهلیه به حساب آن چه در این حدیث شریف به آن اشاره فرموده»،‌ «در بیان شمه‌ای از حقیقت اقبال و ادبار عقل و جهل کلی و جزئی»،‌ «در شرح اجمالی بعضی از الفاظ و احادیث شریف» و «در تبیین و شرح جنود عقل و جهل از بعضی وجوه که مقصود از تحریر این رساله است نه از جمیع وجوه» است.

امام خمینی(س)، صرف  نظر از درجه عالی فقهی، در حوزه اخلاق، عرفان و فلسفه نیز گام بلندی برداشته و دست به تحریر و تألیف آثار ارزشمندی چون شرح "چهل حدیث "وشرح حدیث "جنود عقل و جهل" زده اند. اهمیت کتاب بیش از آنکه تنها یک اثر وزین علمی باشد، یک اثر راهبردی است. امام صادق لشکریان عقل و جهل را تا 75 مورد شمرده اند که امام خمینی 25 مورد از آنها را در 31 مرداد 1323 تألیف کرده است. کتاب " شرح حدیث جنود عقل و جهل " نه از متن دست نوشته امام که با تحقیق بر روی تقریرات دو تن از شاگردان ایشان برای اولین بار در سال 1377 ه.ش گردآوری و منتشر شده است.

مقاله ششم کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل به جهت اهمیت آن به چند بخش به نام "‌مقصد " تقسیم شده که شامل 25 مقصد است و هر مقصد نیز در خور آن مقصد به چند فصل طبقه بندی شده است که نگارنده در هر مقصد از کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل،‌ دو مفهوم متضاد را بررسی کرده است؛‌ به عنوان مثال مقصد هشتم به طمع و یأس،‌ مقصد نهم به توکل و حرص،‌ مقصد دوازدهم به علم و جهل،‌ مقصد سیزدهم به فهم و حمق،‌ مقصد هجدهم به تواضع و کبر و ... می‌پردازد.

مولف : حضرت امام خمینی ( ره) 

ناشر : موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)