کتاب دره ی نجفی

گزیده یی از محفوظات مداح پیشکسوت و با اخلاص اهل بیت عصمت و طهارت (ع) حاج رحمت الله نجفی دولابی

دره نجفی، نوشته نجفقلی‌میرزا فرزند ابراهیم بن بهرام‏ (ت 1303ق)، ملقب به آقا سردار است. او نوه عباس‌میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار و دارای مناصب حکومتی بود.

این اثر در موضوع ادبیات (عروض و بدیع و قافیه) نوشته شده و توسط حسین آهی تصحیح و بر آن حاشیه و تعلیقه زده شده است. این کتاب، در حقیقت رساله‌ای ساده و مختصر از نویسنده می‌باشد که آن را به جهت آموزش مبتدیان تنظیم کرده است. وی نگارش این اثر را در سال 1330ق و در عرض یک هفته به سرانجام رسانده است.

ساختار این کتاب در سه بخش عروض، بدیع و قافیه و در قالب چندین درس تنظیم شده است. نویسنده در بخش اول کتاب که مشتمل بر سی‌وهفت درس در عروض است، نخست به تعریف عروض، ارکان یا تفاعیل، بحور، اوزان شعری پرداخته و تقطیع و کیفیت و انواع آن را ذکر کرده است. در ادامه این بخش مطالبی را پیرامون زحافات، علل و همچنین دوائر شعری بیان کرده است. در پایان این بخش اسامی بحور، وجه تسمیه و معنای آنها را گفته است.

بخش دوم کتاب به موضوع قافیه اختصاص داده شده است. تعریف قافیه، حرکات قافیه، انواع قافیه، حدود قافیه، عیوب قافیه و ردیف از مطالب مهم این بخش است که آن را در ضمن بیست‌ونه درس به‌اختصار بیان نموده است.

بخش سوم کتاب که حجم بیشتری از اثر را شامل شده، در دانش بدیع است و در قالب یک‌صدوپنج درس ارائه شده است. نویسنده پس از تعریف مختصری از بدیع و کلام، به موضوع شعر پرداخته و انواع آن را ذکر و تعریف نموده است. وی در ادامه به صنایع بدیع و انواع آن اشاره کرده و نخست صنایع لفظیه را از قبیل تجنیس، ترصیع، ترکیب، تسجیع، براعت استهلال و... را ذکر کرده و به توضیح مختصر آنها پرداخته است. نویسنده پس از آن از صنایع معنویه سخن به میان آورده است. او از ابهام، ارصاد، التفات، استدراک، مجاز، استعاره، تشبیه، تعریض و دیگر صنایع نام برده و به توضیح مختصر آنها پرداخته است.

نویسنده در سرتاسر اثر به اشعار فارسی برخی از شاعران مشهور زبان فارسی استشهاد کرده و در بخش سوم اثر استشهاد به شعر عربی را در مواقعی که ضرورت اقتضا می‌کرده، از نظر دور نداشته است. مصحح نیز در ذیل برخی از مباحث به شرح و توضیح برخی از واژگان و مطالب پرداخته است.