«گفتارهای بنیادین» شش درس گفتار ارزشمند شهید صدر است که خمیرمایه برخی از آثار مهم وی را شکل می دهند و شماری از نظریه پردازی های مهم و تأثیرگذار وی در خلال این دروس روی داده است. این درس ها که به نوبه خود نمایان گر نوآوری، ژرفا، دقت و فراگیری اندیشه استاد شهیدند، عبارتند از:
گفتار اول: پایه گذاری منطق ذاتی: شهید صدر به مکتبی تازه در شناخت دست یافت که آن را «مکتب ذاتی شناخت» نام نهاد. این گفتار، گام های نخست پی ریزی این مکتب و هسته اصلی کتاب «الأسس المنطقیة للاستقراء» است؛ کتابی که نوآوری بی نظیری در ساحت منطق، فلسفه و معرفت شناسی است.
گفتار دوم: شبکه مالکیت ها در فقه اسلامی: این گفتار، پژوهشی فقهی ـ اقتصادی است که شبکه مفهومی مالکیت ها در اسلام را تبیین می کند و با مقایسه ای مختصر، برخی تفاوت های مفاهیم بنیادین فقه اسلامی و حقوق غربی را نشان می دهد.
گفتار سوم: حواله در فقه اسلامی: در این گفتار، شبکه مالکیت ها و تأثیر تفاوت های مفاهیم فقهی در یک مصداق آن، یعنی حواله، به شکل تطبیقی بررسی می شود و تبعات تفاوت مفاهیم در فقه شیعی، فقه سنی و حقوق غربی ارائه می گردد. شهید صدر در این گفتار با بررسی مصداقی حواله، سیر تأثیرگذاری مفاهیم بنیادین را در استنباط های فقهی و حقوقی به نمایش می گذارد و نشان می دهد که بسیاری از کاستی ها و تناقضات موجود در علم حقوق، حاصل نبود ژرف اندیشی های ضروری در بنیادهای فقهی ـ حقوقی است که منابع فقه شیعه به خوبی از پس تأمین این مهم برمی آیند.
گفتار چهارم: قالب ریزی فقهی معاملات بانکی: برخی از مباحث فقهی و بنیادین بانک داری بدون ربا که در کتاب استاد شهید با نام «البنک اللاربوی فی الاسلام؛ بانک بدون ربا در اسلام» مجال طرح نیافته بود، در این دروس ارائه شده است. در این گفتار نیز استاد شهید با دقت های خاص خود و با تبیین پیشینه، تحولات و کارکرد بانک و نیز نیازهای واقعی جامعه، زیرساخت های فقهی برای طراحی نظام بانکی بدون ربا را مورد بحث قرار می دهند.
گفتار پنجم: مالکیت زمین های مرده و احکام آن: این بحث اولین درس خارج فقه استاد شهید است که خمیرمایه بخش دوم از کتاب اقتصادنا (بررسی مکتب اقتصادی در اسلام) را شکل داد. شهید صدر در این گفتارها با گردآوری و دسته بندی دقیق روایات به جنبه های مختلف موضوع می پردازد و به مناسبت، موضوعاتی چون حلال بودن خمس را نیز طرح و نقد می کند.
گفتار ششم: احیای زمین های مرده: تکمیل همان بحث پیشین و بررسی ابعاد دیگری از آن است.
