کتاب آنچه در کربلا گذشت

نَفَسُ المَهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم، اثر شیخ عباس قمی درباره واقعه کربلا و وقایع پس از آن است که از ولادت امام حسین(ع) آغاز می‌گردد و سپس مناقب حضرت و آنگاه تمام وقایع بیعت تا شهادت ایشان را شرح می‌دهد. میرزا ابوالحسن شعرانی و محمد باقر کمره‌ای این کتاب را به زبان فارسی ترجمه نموده‌اند.

عباس بن محمد رضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری در زمینه حدیث، تاریخ، وعظ و خطابه است. وی صاحب تألیفات بسیاری در حوزه‌های مختلف است که معروف‌ترین آن‌ها مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال است. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن گردید.

انگیزه نگارش :

شیخ عباس خود در علت تالیف این کتاب می‌گوید:

من پیوسته درصدد بودم تا کتابی مختصر در مقتل سرورمان امام حسین(ع) گرد آورم، و آنچه مورد اعتمادم است و از ثقات به من رسیده و سندم از روایات روات به آن متصل می‌گردد، در سلک نظم کشم. ولی پیوسته موانع و مشاغل از رسیدنم به این مقصود مانع می‌شد، تا اینکه مشرف به زیارت امام رضا(ع) و در روضه شریفه آن حضرت دست به دعا برداشتم تا خداوند عالم مرا موفق بدارد و به آرزویم نائل گردم، زیرا رسیدن به آن منتهای آمال و آرزویم بود.

علت نامگذاری:

نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود: «نفس المهموم لظلمنا تسبیح و همّه لنا عبادة و کتمان سرّنا جهاد فی سبیل الله» (ترجمه: نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.) امام صادق(ع) سپس فرمود: واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.

چون کتاب محدث قمی یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برای کتابش برگزیده است.

محتوای کتاب:

این کتاب از پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده است:

باب اول: از دو فصل تشکیل شده است؛ فصل اول در مورد مناقب امام حسین(ع) و به ترتیب درباره شجاعت، علم، فصاحت، زهد، تواضع و عبادت امام، و در فصل دوم ثواب گریستن در عزای امام حسین و لعن قاتلان وی.

باب دوم: آنچه برای امام حسین(ع) بعد از بیعت کردن مردم با یزید بن معاویه تا شهادت آن حضرت روی داده است؛ این باب مفصل‌ترین باب کتاب و در ۲۰ فصل تنظیم شده است؛ در این باب از کشته‌شدن رشید هجری، حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی پیش از واقعه کربلا سخن رفته است.

باب سوم: وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع)، برادران، فرزندان و یارانش طی چند فصل.

باب چهارم: آنچه بعد از شهادت امام اتقاق افتاد از قبیل گریستن آسمان، ناله فرشتگان و گریستن جنیان.

باب پنجم: درباره فرزندان و و زنان امام و فضلیت زیارت ایشان، و ستم حاکمان ظالم در تخریب بارگاه حسینی.

در خاتمه کتاب نیز به قیام توابین و قیام مختار پرداخته است.

منابع کتاب:

قبل از تالیف نفس المهموم، مأخذ و مرجع سخنرانان در نقل وقایع جریان کربلا، جلد ده بحارالانوار، مثیر الاحزان اثر ابن نما حلی، مهیج الاحزان نوشته سید عبدالله شبر، لهوف تألیف ابن طاووس، مقتل ابو مخنف و غیره بود. به نظر علی دوانی هیچکدام از این کتاب‌ها عطش طالبان آن حوادث را فرونمی‌نشاند و جامع و کافی نبود.بدین جهت محدث قمی آنچه از مجموع منابع معتبر آنچه را در طول عمر خود تا آن‌زمان صحیح و معتبر می‌دانست گردآوری کرد.

شیخ عباس در تالیف این کتاب از منابع زیر استفاده نموده است:

•    ارشاد، تالیف شیخ مفید

•    المهلوف علی قتلی الطفوف نوشته سید بن طاووس این کتاب معروف به لهوف است.

•    تاریخ کامل نوشته ابن اثیر جرزی

•    تاریخ طبری نوشته محمد بن جریر طبری

•    مقاتل الطالبین نوشته ابوالفرج اصفهانی

•    مروج الذهب و معادن الجوهر نوشته علی بن حسین مسعودی

•    تذکرة الخواص نوشته سبط بن جوزی

•    مطالب السئول فی مناقب آل الرسول نوشته محمد بن طلحه شافعی

•    الفصول المهمه فی معرفه الائمه نوشته ابن صباغ مالکی

•    کشف الغُمَّه نوشته علی بن عیسی اربلی

•    العِقد الفَرید نوشته احمد بن محمد قرطبی مالکی

•    الاحتجاج نوشته احمد بن علی طبرسی

•    مناقب ابن شهر آشوب

•    روضة الواعظین نوشته فتال نیشابوری

•    مُثیر الاحزان نوشته ابن نما حلی

•    روضة الصفا نوشته خاوندشاه

•    تسلیة المجالس نوشته محمد بن ابی طالب موسی حسینی.

تقاضای نویسنده برای حفظ حقوق معنوی کتاب:

نویسنده از خوانندگان کتابش تقاضا کرده در صورتی که مطلبی از این کتاب را در جایی نقل می‌کنند، نام کتاب و نام نویسنده را نیز بیان کنند وی می‌گوید:

دوست دارم که این کتاب شریف در جزء مقاتل محسوب شود و اهل منابر این داعی [شیخ عباس قمی][۵] را در نظر داشته باشند و از دعا فراموشم نفرمایند.

شیخ عباس پس از بیان این مطلب به زشت‌بودن سرقت ادبی پرداخته و آن زشت‌تر از سرقت اموال می‌داند.

ترجمه‌ها:

این کتاب را اولین بار میرزا ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم به فارسی ترجمه کرد. وی در سال ۱۳۹۶ق به تصحیح کتاب نفس المهموم اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه نمود. اشکال این ترجمه آن‌ است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافاتی بسیاری را نیز (به نثر و نظم) آورده ولی در چاپ از هم تفکیک نکرده است.

محمد باقر کمره‌ای این کتاب را در سال ۱۳۳۹ شمسی با عنوان رموز الشهاده و در کربلا چه گذشت ترجمه نمود.[۶] وی در این ترجمه، ترجمه کتاب نفثة المصدور شیخ عباس را نیز افزود. زیرا آن را کامل‌کننده نفس المهموم می‌داند،[۷] ویژگی این ترجمه آن است که به جای ترجمه اشعار عربی پایان کتاب، اشعاری به فارسی از محمدحسین اصفهانی و اختر طوسی جایگزین شده است.[۸] علی دوانی این ترجمه را ستوده است.

مولف  :ثقه المحدثین مرحوم حاج شیخ عباس قمی طاب ثراه

ناشر : انتشارات آدینه سبز