کتاب از نیمه خرداد

این کتاب که به کوشش آقای مصطفی غفاری فراهم شده را می توان نخستین نمونه در مطالعات رهبری پژوهی مبتنی بر تجربه انقلاب اسلامی دانست که نه تنها به اندیشه، بلکه به الگوی کنش و سازوکارهای رهبری آیت الله خامنه ای نیز می پردازد.

این کتاب كه به کوشش آقای مصطفی غفاری فراهم شده را می‌توان نخستین نمونه در مطالعات رهبری‌پژوهی مبتنی بر تجربه انقلاب اسلامی دانست که نه تنها به اندیشه، بلکه به الگوی کنش و سازوکارهای رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز پرداخته است. «از نیمه خرداد» عنوانی جالب و مناسب برای کتابی است که نگارنده تلاش کرده است تا در آن طرحی از اندیشه و رهبری حضرت آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای ارائه کند. نقش برجسته رهبری در بخش­هایی از فیلمنامه اولیه «آژانس شیشه­ای» که در ابتدای کتاب آمده، علاوه بر ایجاد میل­ و رغبت و حس کنجکاوی در خواننده، به مخاطب این نوید را می­دهد که قرار است با اثری متفاوت روبرو شود. آری، در سراسر کتاب نکاتی برای خوانندگان علاقمند وجود دارد تا آنان را احیاناً غافلگیر کرده و برایشان جالب توجه باشد.

اهداف اصلی نگارش کتاب؛ آشنایی فشرده با زندگی فکری و سیاسی و نیز شاکله و مؤلفه‌­های شخصیتی آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای، دریافت مهم­ترین ابعاد منظومه فکری معظّمٌ‌له در کنار نمونه­‌‎هایی از کنش­‌های غیر کلامی، درکی از سازوکارهای اصلی در الگوی رهبری و در نهایت برداشتی از همنشینی آرمان­گرایی و واقع­گرایی در مدیریت کلان آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای، از سوی مؤلف اعلام شده است.

از نظر ساختاربندی، کتاب از چهار بخش تشکیل شده است؛

بخش نخست؛ به آشنایی با زندگی علمی _ اجتماعی، مبارزات سیاسی و برخی ویژگی­های شخصیتی آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای پرداخته است.

بخش دوم؛ که در آن با استناد به بیانات معظّمٌ‌له تلاش شده است تا طرحی کلی از اندیشه ایشان صورت­بندی شود.

بخش سوم؛ بطور خاص به الگوی رهبری آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای اختصاص یافته و کارویژه رهبری در قالب دو سازوکار «گفتمان سازی» و «نهاد سازی» در آن مورد بررسی قرار گرفته است.

و چهارم؛ بحثی است پیرامون چگونگی دست­یابی به فهم درست از بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی.

در میان مباحث مطرح شده در این کتاب مواردی به چشم می­خورند که هر کدام در نوع خود جالب توجه بوده و بحث پیرامون آن­ها می­تواند در شناخت سیاست و حکومت در جامعه ایران بطور عام و الگو و شیوه حکمرانی آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای بطور خاص حائز اهمیت باشند. بحث پیرامون سؤالات و مسائل زیر از جمله این مواردند؛ اینکه حضرت آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در سیاست و سیره عملی خود آرمان­گرایی را بر واقع­گرایی مقدم می­دانند یا بالعکس و یا تلفیقی از این دوگانه؟ اینکه؛ دیدگاه معظّمٌ‌له درباره ولایت مطلقه فقیه، حکم حکومتی و حدوحدود ورود رهبری به جریان امور چیست؟ آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای تاکنون در چه مواردی از حکم حکومتی استفاده کرده­‌اند و دلایل این امر چه بوده و چه مبنایی دارد؟ اینکه هیئت تحقیق و نظارت بر عملکرد رهبری(منتخب مجلس خبرگان رهبری) چگونه بر رهبر و بیت رهبری نظارت می­کنند و دیدگاه صریح آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای درباره نحوه نظارت بر رهبری چیست؟ اینکه آیا آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای غرب را همانند طیفی از صاحب­نظران معاصر یک کُل واحد می­دانند و قائل به پذیرش یا رد کلی تکنولوژی و فرهنگ غرب هستند یا خیر؟ و در همین چارچوب نقد آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای به افرادی که از میان برخی ویژگی­های مثبت در غرب از قبیل «پشتکار» و «ریسک پذیری» صرفاً کشف حجاب و مسائلی از این قبیل را گرفتند چگونه و در کدام یک از طیف­های صاحب­نظران درباره نحوه تعامل با غرب قابل تحلیل و ارزیابی است؟، اینکه؛ چرا آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای ضمن تشکر از اعضای هیئت رئیسه دانشگاه تهران اعطای دکتری افتخاری از سوی آنان را نپذیرفتند؟ چرا علی­رغم مخالفت صریح معظّمٌ‌له درباره ستایش­ها و تعریف و تمجیدهایی که از ایشان به عمل می­آید و امتناع از به کار بردن تعابیری از قبیل «لزوم ذوب شدن در ولایت»، برخی همچنان این ادبیات را گاه‌­وبیگاه بکار می­برند؟ اینکه چرا سال­هاست آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای مداوم از چفیه استفاده می­کنند؟ چرا هر ساله نیمه رمضان جلسه با شعرا به پای ثابت برنامه‌­های معظّمٌ‌له تبدیل شده و مسائلی از این قبیل.

کتاب «از نیمه خرداد» جامع­ترین کار از نوع خود تاکنون است که تلاش کرده به طرح بحث و پاسخگویی به این مسائل بپردازد. این اثر ضمن بهره‌­گیری از بیانات رهبری و ارجاعات مستند به آن از مباحث تئوریک و علمی بهره‌مند شده است. تلاش شده تا دسته­بندی مباحث بر اساس اصول علمی و منطقی صورت گیرد. بطور ویژه آنجا که از مباحث گفتمانی بحث به میان آمده است، نگارنده با استفاده از اصول علمی در تعریف«گفتمان» و تبیین مؤلفه­ها و شاخص‌­های آن بطور سنجیده تعاریف و برداشت آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای را از «گفتمان» آورده و سپس اصول و مولفه­‌های گفتمانی را در اندیشه ایشان برشمرده است. بطور خاص مؤلف توانسته است «غیریت و دیگری سازی­های» گفتمان­ها را که از اصول اساسی و وجوه تمایز آنها از یکدیگر است را در بیانات و کنش سیاسی معظّمٌ‌له برجسته ساخته و بحث را به شکل مطلوبی به پیش ببرد. به عنوان نمونه آنگاه که در بحث از گفتمان­سازی به عنوان سازوکار و ابزاری که آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در کنار «نهاد سازی» برای «مدیریت کلان ارزشی» از آن بهره برده‌­اند به بحث فتنه 88 اشاره می­کند مؤلف نشان داده است که چگونه هنگامی که برخی نظام اسلامی را با واژه « تقلب» مورد اتهام قرار می­دهند، معظّمٌ‌له با بهره­‌گیری خردمندانه از واژه­‌ها و اصطلاحاتی نظیر «فتنه، مسجد ضرار، کاریکاتور انقلاب57، بصیرت، جذب حداکثری و دفع حداقلی و...» مرز بندی­های دقیقی را در برابر فتنه گران ترسیم می­کنند. پس از این بحث، مراحل گفتمان­سازی از سوی رهبری به گونه­ای بیان شده که هر کدام از اقشار جامعه می­توانند وظایف خود را به خوبی دریابند؛

واژه­‌سازی > اقناع، اعتقاد و اقدام نخبگان > مطالبه­‌گری عمومی > نهادینه­‌شدن  > تصمیم­‌گیری(مسئولین و نهادهای تصمیم‌­گیرنده)

در بحث از «نهادسازی» نیز کتابِ «از نیمه خرداد» به تلاش آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای برای ایجاد نهادهای جدید در چارچوب قانون اساسی (البته با رعایت ملاحظات مربوط به کارآمدسازی نهادهای موجود و استفاده بهینه از ظرفیت­های آنان)، اشاره کرده است. تلاش­ها و حمایت­های رهبر انقلاب برای تأسیس نهادهای زیر تنها بخشی از این رویکرد به مثابه ابزاری است که آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در الگوی رهبری خویش از آن بهره برده­‌اند؛ مجمع جهانی اهل بیت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در سال 1369، حمایت از تأسیس مرکز رویان در دهه 70، شکل­گیری شورای راهبردی روابط خارجی در سال 1385، تأسیس هیأت عالی حل اختلاف سه قوه در سال1390، و نیز شکل­گیری مرکز الگوی اسلامی_ ایرانی پیشرفت و شورای عالی فضای مجازی در همان سال و... .

از دیدگاه مؤلف طرح کلی آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای برای مدیریت کلان کشور در چارچوب «مردم­سالاری دینی» و با رویکرد کلان «آرمان­خواهی واقع­‌بینانه» دنبال می­شود، بر پایه «آزاد اندیشی» استوار است؛ بر پایگاه اجتماعی «جوان مومن انقلابی» تکیه دارد، با الگوی «مدیریت جهادی» راهبری می­شود و از سیاست­هایی نظیر «اقتصاد مقاومتی» و تکنیک­‌هایی مانند «نرمش قهرمانانه» بهره می­برد. اگرچه در این مسیر ممکن است با «تهاجم فرهنگی» و فراز و فرودهایی همچون «ریزش­ها و رویش­ها» روبرو شود اما در نهایت دستاوردهایی مانند افزایش«عمق راهبردی» جمهوری اسلامی را در پی دارد. این طرح کلان به نوبه خود، هم­آهنگ با سرنوشت جهان اسلام در قالب «بیداری اسلامی» و معطوف به غایت تمدن‌­سازی­‌نوین‌­اسلامی است که خود را در «سبک زندگی اسلامی‌­ایرانی» نشان می­دهد. ازاین­منظر و در یک نگاه جامع آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در دوران زعامت خویش تلاش کرده­‌اند تا ضمن افزایش اقتدار ملی بر اساس پایه­‌های؛ استقلال فرهنگی، رشد علمی، اقتصاد مقاومتی و مردم‌­سالاردی­دینی، به افزایش عزت امت اسلامی کمک کنند. همچنین همانطور که معظّمٌ‌له خود نیز گفته‌­اند، ایشان در تلاش بوده­اند تا بر اساس سه گانه «صراحت در عقیده»، «قاطعیت در موضع» و «تسامح در رفتار» در حرکت­های سیاسی، فرهنگی و فکری جامعه ورود داشته باشند.

در کنار همه این مباحث؛ مسائلی از قبیل داستان حضور سرزده آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در کلاس درسی در دانشگاه تهران، بحث نقش و جایگاه بیت و نمایندگان رهبری در سراسر کشور و درست یا غلط بودن انتصاب تمامی نظرات آنان به رهبری، بحث از مسائل مهم پیش روی آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای در دهه سوم رهبری ایشان از قبیل؛ پرونده هسته‌­ای، موج نو بیداری اسلامی و جنگ نیابتی غرب در سوریه و حتی اینکه در اتاق محل کار آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای تابلویی از کدام حدیث امیرالمومنین(ع) نصب شده و یا تصویر کدام یک از علما وجود دارد از جذابیت‌­هایی است که مطالعه کتاب را برای خواننده علاقمند لذت بخش­تر می­‌نماید. این کتاب بدون شک پایان آثاری از این دست نیست بلکه آغازی است برای نگارش کتاب­هایی با نگاه تحلیلی و با محوریت «رهبری پژوهی» در جمهوری اسلامی و در جهت تئوریزه نمودن بیانات رهبران و راهبران انقلاب اسلامی برای حرکت به سوی اهداف انقلابی­ که هم اکنون چند دهه از عمر خود را پشت­سر گذاشته و در این روزها به سالروز آغاز دوران رهبری و بیعت مردم با آیت‌­الله­‌خامنه­‌ای «از نیمه خرداد»  سال 1368 نزدیک می­شود.

مولف : مصطفی غفاری

ناشر : انتشارات انقلاب اسلامی