کتاب اسرار الصلوة

کتابی که اینک ترجمۀ آن تقدیم حضور خوانندگان می شود، کتاب شریف «اسرار الصلوه» اثر عارف کامل مرحوم آیه اللّه حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی است

                                                                                                                                                                                  بسم اللّه الرّحمن الرحیم

کتابی که اینک ترجمۀ آن تقدیم حضور خوانندگان می شود، کتاب شریف «اسرار الصلوه» اثر عارف کامل مرحوم آیه اللّه حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی است. مرحوم ملکی در تبریز متولد شد، و پس از تحصیل مقدمات، عازم نجف اشرف گشت، [1] و دوران جوانی را در این شهر بتحصیل علم و دانش سپری نمود.استاد ایشان در فقه، مرحوم آیه اللّه حاج آقا رضا همدانی، و در اصول، مرحوم آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و در عرفان و اخلاق و سلوک، مرحوم ملا حسین قلی همدانی، رضوان اللّه علیهم اجمعین، بوده است.مرحوم ملکی در سال 1321 هجری قمری به ایران آمد، و در تبریز به ترویج احکام و تهذیب نفوس پرداخت و در سال 1329 بخاطر نامساعد بودن اوضاع تبریز به قم مهاجرت نمود و در تشکیل حوزه آنچه که مربوط به شرح حال ایشان می شود از مقدمۀ کتاب شریف رساله لقاء اللّه به قلم جناب آقای سید احمد فهری، و کتاب حکماء و عرفاء متأخر بر ملا صدرا اقتباس شده است.

علمیه فعلی قم که بهمت مرحوم حاج شیخ عبد الکریم حائری رضوان اللّه علیه تأسیس شد سهم بسزائی داشت.مرحوم ملکی در سال 1343 دار فانی را وداع گفت و در مقبرۀ شیخان قم بخاک سپرده شد.حجه الاسلام حاجسید احمد قهری در مقدّمۀ کتاب شریف رسالۀ لقاء اللّه کیفیت رحلت آن بزرگوار را چنین بیان میکند:«شنیدم از زاهد عابد ورع مرحوم آقای حاج آقا حسین فاطمی قمی قدس سره که از دوستان مرحوم ملکی بود که فرمود از مسجد جمکران بازگشتم در منزل بمن گفتند که آقای حاج میرزا جواد جویای حال تو شده است، فرمود: من با سابقۀ کسالتی که از ایشان داشتم با عجله بخدمتش رفتم (و بگمانم فرمود عصر جمعه بود) دیدم ایشان استحمام کرده و خضاب بسته و پاک و پاکیزه در بستر بیماری افتاده و آمادۀ ادای نماز ظهر و عصر است. در میان بستر شروع به گفتن اذان و اقامه کرد و دعای تکبیرات افتتاحیه را خواند و همین که به تکبیره- الاحرام رسید و گفت اللّه اکبر روح مقدسش از بدن اقدسش بعالم قدس پرواز کرد.»و اما سخنی هم در مورد خود این کتاب، قبل از اینکه بمعرفی کتاب بپردازم ناچار از بیان مقدمه ای هستم، و آن اینکه همان گونه که در حدیث آمده است که ذات اقدس حق خطاب به بندگان خود می فرماید: عبدی اطعنی حتّی اجعلک مثلی،، بندۀ من مرا اطاعت نما تا تو را مثل خود گردانم. و در جای دیگر می فرماید: لا یزال العبد یتقرّب الّی بالنّوافل حتّی

احبّه، فاذا احببته کنت سمعه الّذی یسمع به و بصره الّذی یبصر به و یده الّذی یبطش بها ... پیوسته بنده بواسطۀ انجام نوافل بمن نزدیک می گردد تا آنجا که او را دوست بدارم. پس آنگاه که او را دوست بدارم گوش او خواهم شد که با آن می شنود، و چشم او خواهم گشت که با آن می‌بیند، و دست او خواهم گشت که بالا و پائین میبرد ... هر چه مقام عبودیت و بندگی انسان کامل تر شود، و قرب و نزدیکی بنده بخدا بیشتر گردد، خاصیت ربوبیت و پروردگاری در اعمال و اقوال او بیشتر میشود. و همانگونه که امام صادق علیه السّلام می فرماید: العبودیّه چوهره کنهها الرّبوبیّه، بندگی جوهره ای است که حقیقت آن ربوبیت و پروردگاری است، بنده بر اثر عبودیت به مرتبه ای میرسد که دستش دست خدا، و گوشش گوش خدا، و دیده اش دیدۀ خدا می گردد و در این مرتبه است که از آن ولایت مطلقه ای که ذات اقدس حق بر سر تا سر عالم هستی دارد بهره ای نصیب او می گردد و قدرت تصرف در آفاق و انفس برایش حاصل می شود، که انبیاء الهی و اولیاء او در صف مقدم رهروان این راه هستند، و سالکان إلی اللّه و عارفان بحق هر یک بحسب بهره ای که از عبودیت و بندگی پروردگاری گرفته اند در مراتب بعدی قرار دارند، و اگر ما می بینیم که سخنان پیامبران و اولیاء الهی این قدر در دلها اثر می گذارد، و آنان در یک برخورد انسان را از خود بیخود نموده و بسمت خود می کشند ثمرۀ همین خاصیت و اثر ولایتی است که در کلام آنها نهفته است، از این مرتبه که بگذریم و مراتب پائین تر را مورد دقت قرار دهیم باز این اثر را در سخنان بزرگان از عرفاء و سالکان إلی اللّه می بینیم، و تازگی و طراوت و دل نشینی را در نوشته های اینان مشاهده میکنیم، و این جز همان اثر و خاصیت و ولایتی که در بالا بدان اشاره شد و اینان بواسطۀ اطاعت و عبودیت پروردکار بدان دست یافته اند نیست، و این امر، پرتوی از همان ولایت مطلفه ای است که بهر چه که بگوید باش وجود می یابد که بر جان این ها تافته و سخنانشان رنگ خدائی بخود گرفته و تا عمق روح انسان نفوذ می کند، و آدمی را منقلب میسازد، و اینکه می بینیم گاه انسان سخنان زیبا و نغز و مواعظ موزونی می شنود، ولی اصلا اثری در انسان بجای نمی گذارد، و گاه با شنیدن یک جمله، طوفانی در وجود انسان بپا می شود، و بیکباره آدمی را منقلب میسازد چیزی جز همین امر نیست.

کتاب شریف «اسرار الصلوه» هم از همین مقوله است و چون اثر خامۀ عارفی صاحبدل، و سالکی دل سوخته است حقا که تا عمق روح انسان اثر میکند و دل را می لرزاند، و آدمی را بفکر عاقبت کارش می اندازد، و انسان را مشتاق لقاء پروردگار و حضور در محضر حضرت ذو الجلال می سازد، و چگونه چنین نباشد در حالیکه بنا بنقل حجه الاسلام حاج سید احمد فهری در مقدمۀ کتاب شریف رسالۀ لقاء اللّه از مرحوم حجه الاسلام یزدی که در بیرونی مرحوم ملکی می نشست «آن مرحوم شب ها که برای تهجد برمیخواست مدتی در رختخواب ضمن اجرای دستورات و آداب برخواستن از خواب، از قبیل سجده و دعا، گریه می کرد، سپس بصحن منزل می آمد و به اطراف آسمان نگاه میکرد، و آیات ان فی خلق السموات و الارض ... را میخواند و سر بدیوار میگذاشت و مدتی گریه میکرد، آنگاه برای وضو گرفتن آماده می شد در کنار حوض می نشست و مدتی کریه میکرد و پس از وضو ساختن چون بمصلایش میرسید و مشغول تهچد می شد دیگر حالش خیلی منقلب می شد، ایشان گریه های طولانی در نمازها و مخصوصا قنوت ها داشته تا آنجا که بعضی ایشان را جزء بکائین عصر بشمار آورده اند.» چنین کسی آنگاه که از تهجد و شب زنده داری سخن بگوید آیا سخنش هم چون سخن ما و امثال ما که در تمام عمر حتی یک شب چنین نبوده ایم خواهد بود؟ سخن را کوتاه کنم که خود خواننده پس از مطالعۀ این کتاب شریف، به این حقیقت پی خواهد برد، و فرمایشات این بزرگوار صدق این گفته را اثبات خواهد کرد. و چون تصحیح کتاب و نگارش این مقدمه مقارن با پیروزی رزمندگان اسلام، و فتح بزرگ خیبر بود این ترجمه را به رهروان واقعی راه فاتح بزرگ خیبر، مولا علی علیه السّلام که هم چون او شب ها در محراب عبادت و روزها در صحنۀ کارزار ببندگی و عبادت پروردگار مشغول هستند، و پس از گذشت چهارده قرن، خیبری دیگر گشودند، و فتحی نوین نصیب اسلام و مسلمین نمودند تقدیم میدارم  و از علمای معاصر کتب شیخ جلیل القدر عارف باللّه حاج میرزا جواد ملکی تبریزی قدس سرّه را مطالعه کن. امام خمینی سر الصّلوه ص 68 

«بسم اللّه الرحمن الرحیم»

«در بیان بعضی از اسرار طهارت»

اشاره

بدان که طهارت چنانکه در بعضی از روایات تصریح شده از کلیدهای نماز است و ما ابتدا بذکر بعضی از اسرار آن پرداخته و در ابواب و فصولی چند، این مسئله را بیان میداریم باب اول در اشاره به آنچه که عاقل را از تفکر در حقیقت طهارت لازم می آیدانسان عاقل باید در حقیقت و تمرۀ طهارت بیندیشد و هر گاه دانست که سعادت ظاهری و باطنی در نظافت است در آیاتی که در این زمینه در کتاب خدا رسیده تفکر نماید و بخصوص در این آیۀ شریفه که می فرماید: مٰا یُرِیدُ اللّٰهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لٰکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ (مائده- 6)  چنانکه در وسایل باب وضوء از کلینی از ابی عبد اللّه (ع) روایت شده که آن حضرت از رسول بزرگوار اسلام (ص) روایت نموده که آن حضرت فرمود: افتتاح الصلوه الوضوء الخ، و همچنین از صدوق از امیر المؤمنین (ع) بعینه رسیده است. ترجمه: خدا نخواسته برای شما (در دین) هیچگونه سختی و دشواری قرار دهد و لکن میخواهد تا شما را پاکیزه گرداند.و بعد این آیۀ شریفۀ دیگر را که میفرماید: وَ اللّٰهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ (توبه- 180) را ضمیمه آن بنماید و معنای محبت ذات اقدس حق را تعقل نموده و بداند که ثمرۀ حب و دوستی حضرت پروردگار برداشتن پرده ها و حجاب ها از دل بنده است که در سایۀ این امر آدمی به نور و سعادت دست می یابد، و سپس در آن حدیث شریف که می فرماید: «الطهور نصف الایمان» [1] طهارت نصف ایمان است بنگرد، از مجموعۀ این ها باین نتیجه میرسد که مراد از «طهور» خالی شدن و پاک گشتن از هر چیزی است که موجب ناپاکیها و کثافات ظاهر و باطن آدمی گردد. و نصف دیگر ایمان عبارت از آراستن نفس به فضایل ظاهری و باطنی است، بعنوان مثال ایمان بدن به طهارت بدن بواسطۀ وضو و اجتناب از معاصی، و آراستن آن به عطر و اعمال صالحه و نیکو است، همچنین ایمان قلب به طهارت دل بواسطۀ تزکیه و پاک سازی آن از اخلاق رذیله و آراستن آن به تخلق باخلاق خدائی است، و ایمان سرّ و نهان آدمی بفراموشی آنچه که غیر خدا است و آراستن آن به یاد خدا و بعبارت دیگر نفی موهوم و صحو معلوم و پرده برداشتن از حجاب های جمال است. اگر بگوئی که در عرف فقهاء طهارت پاک ساختن بدن از کثافتها و احداث است، و این معنای مذکور برای طهارت از کجا فهمیده می شود؟

مولف : عارف واصل آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی(ره)

مترجم : سید مصطفی آل سید غفر

ناشر : انتشارات ذوی القربی