کتاب رساله حقوق امام سجاد شرح نراقی

از ائمه معصومین (ع) سخنان گهربار بسیاری به یادگار مانده است که برخی از آنها اکنون در مسائل حقوقی انسان معاصر جزو نکته های کلیدی و ارزشمند مفاهیم حقوقی است. در این زمینه، کتاب «رساله حقوق امام علی بن الحسین (ع)» با ترجمه اسماعیل منصوری لاریجانی از جمله آثار قابل تامل در ارتباط با سخنان به یادگار مانده از امام چهارم شیعیان، سجاد (ع) است. در این کتاب به 45 مورد از حقوق که باید توسط افراد مختلف جامعه ادا شود اشاره و تاکید شده است.

مطالب کتاب به دو زبان عربی (اصلی) و فارسی (ترجمه شده) در کنار هم ارائه شده که شیوه مترجم به این صورت است که ابتدا اصل سخن امام سجاد(ع) را آورده و در کنار آن ترجمه فارسی را قرار داده است.

سخنان امام سجاد (ع) در این کتاب اغلب کوتاه، اما پر معنا است و مترجم هم سعی کرده در انتخاب معادل های فارسی برای سخنان آن حضرت همواره ایجاز را رعایت کند و از آوردن جمله های طولانی پرهیز کرده است. ناشر در ابتدای کتاب، به اهداف نشر این اثر کوتاه، اما ارزشمند اشاره کرده و نوشته است: از آنجا که بعضی علاقه مندان صحیفه سجادیه، رساله موجز و پرمغز موسوم به «رساله الحقوق» ماثور از آن امام والامقام را در ضمیمه صحیفه می یافته اند و کماکان آن را درخواست دارند به لحاظ اینکه رساله حقوق که ماهیت بیان احکام و اخلاق را دارد در کنار نیایش های سیدالساجدین (ع) ساختار نیایشی و دعاگونه ندارد و مرحوم علامه شعرانی هم ترجمه ای از آن ننگاشته بود، بنا بر این نهاده شد که رساله به صورت مستقل و با ترجمه جناب آقای دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی منتشر و به دوستداران نیایش معرفت آموز سید سجادان اهداء شود.

در ادامه، مقدمه مترجم کتاب آمده است که او هم به اهمیت کار اشاره و افزوده است: اهتمام اهل بیت (ع) به حقوق انسان ها و حتی حیوانات از زوایای محتلف مورد توجه است. اما در بعد حقوق مدنی و اجتماعی توجه خاصی وجود دارد که ذهن محققان و پژوهشگران را در حوزه حقوق اساسی انسان در جوامع بشری به خود جلب می کند.

همچنین تاکید به اهمیت این موضوع در نزد امام چهارم شیعیان از بخش های قابل توجه در این بخش است: امام سجاد(ع) از جمله سفارشات و وصایای خود را به حقوق انسان به ویژه مسلمانان اختصاص می دهد و در هر فرصتی بر آن اصرار می ورزد، به عنوان نمونه ابی مالک گوید: به امام زین العابدین (ع) عرض کردم: همه دستورات دین را به من بفرمایید. حضرت فرمود:«قول الحق و الحکم باالعدل و الوفاء بالعهد؛ سخن حق گفتن، و به عدالت حکم و داوری نمودن و به عهد و پیمان وفا کردن.» (خصال، باب القلاقه، ح 90)

اسماعیل منصوری لاریجانی همچنین این موضوع را بررسی می کند که امام سجاد(ع) به طور مختصر اما جامع و کامل در رساله حقوق به حقوق اعضاء و جوارح انسان می پردازد که رعایت و توجه به آن نه تنها به سلامت روان و بهداشت فردی کمک می کند بلکه اساس جامعه سالم و پاک را پی ریزی می کند؛ چرا که رهنمودهای آن امام همام و همه ائمه معصومین(ع) مطابق عقل و نظرات انسان است که عمل و پیروی از آنها سلامت فردی و اجتماعی جوامع بشری را تضمین می کند.

وی معتقد است، سخنان و وصایای ائمه معصومین (ع) محصور به زمان و مکان خاصی نیست و در هر دوره ای از تاریخ و متقضای شرایط زندگی بشر، پاسخگوی نیازهای گوناگون ما است. از این نظر رساله حقوق امام سجاد (ع) که از نکات بدیع اخلاقی و تربیتی برخوردار است به مخاطبان علاقه مند ارائه می شود تا با مطالعه و عمل به آن شاهد تاثیر سازنده و زود هنگام آن در همه زوایای زندگی خود باشند و سپس به عنوان یک دستورالعمل انجام آن را به دیگران سفارش کنند.

اولین سخن اما سجاد در این کتاب «حق پرودگار» است که در آن می خوانیم: «و اما بزرگترین حق خداوند- تبارک و تعالی- نسبت به تو این است که او را بندگی نمایی و هیچ چیزی را شریک او قرار ندهی و هر گاه این اعمال را از روی اخلاص برای خداوند- تبارک و تعالی- انجام دهی، خداوند- عز و جل – نیز امور دنیا و آخرتت را تکفل نماید و آنچه مورد علاقه و خیرت در آن است همیشه برایت حفظ و نگهداری کند.» (ص 15)

مترجم سعی کرده است از نثر ساده و بی آلایش استفاده کند و در عین حال لحن خاص و ویژه ای به متن ها بدهد که در مقایسه با سایر متون مشابه وجه تمایزی داشته باشد. این رویکرد مترجم در متن «حق نفس» به خوبی آشکار است: «اما حق نفس بر تو آن است که آن را به طور کامل در راه طاعت خداوند به کار گیری و حق زبان و گوش و چشم و دست و پایت، و شکم و دامنت را ادا کنی و در این کار از خداوند یاری بجویی.» (ص 17)

در ادامه به حق چند عضو اصلی بدن (زبان، گوش، پاها، دست، شکم، چشم و عورت) تاکید شده که در هر کدام از آنها، امام سجاد (ع) به زوایای پیدا و پنهان اشاره کرد و حق هر از این اعضای بدن بر انسان را بر شمرده است. در ادامه به چند مورد از فرایض دینی مسلمانان اشاره و از قول امام سجاد (ع) تاکید شده است که این فرایض هم حقی به گردن هر فرد مسلمان دارند. این فرایض دینی شامل نماز، روزه، حج، قربانی و صدقه است که حق هر یک از آنها بر گردن افراد جامعه مسلمین حق جداگانه ای دارند.

در بخش دیگری از کتاب به حقوق عمومی جامعه و قشرها و طبقات مختلف اجتماعی از جمله حاکم، استاد و آموزگار، مالک و برده، مردم و شاگرد پرداخته شده است. حق همسر، مادر، پدر، فرزند و برادر از دیدگاه امام سجاد (ع) هم در ادامه کتاب آمده است.

گروه های دیگر اجتماعی مانند فرد احسان کننده، موذن، امام جماعت، هم نشین، همسایه، دوست و همراه و شریک نیز از منظر امام چهارم شیعیان حقی بر گردن تک تک افراد جامعه مسلمین دارند که در ادامه کتاب به حق آنها هم با جزئیات اشاره شده است.

از دیگر مواردی که در کتاب رساله حقوق امام علی بن الحسین (ع) به حقوق آنها تاکید شده است می توان به : مال، طلب کار، مدعی، مدعی علیه، مشورت کننده و مشاور، نصیحت خواه و نصیحت کننده، بزرگسالان، فرزندان، مسئول، خوشحال کننده، دشمن، هم کیشان و اقلیت های مذهبی اشاره کرد.

مولف : علی محمد حیدری نراقی

ناشر : انتشارات مهدی نراقی