کتاب واقعه کربلا

نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم، کتابی درباره واقعه کربلا و وقایع پس از آن، نوشته شیخ عباس قمی. مطالب کتاب از ولادت امام حسین(ع) آغاز و سپس مناقب امام سوم شیعیان را ذکر کرده است.

عباس بن محمد رضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری در زمینه حدیث، تاریخ، وعظ و خطابه است. وی صاحب تألیفات بسیاری در حوزه‌های مختلف است که معروف‌ترین آن‌ها مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال است. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن گردید.

انگیزه نگارش:

شیخ عباس خود در علت تالیف این کتاب می‌گوید:

من پیوسته درصدد بودم تا کتابی مختصر در مقتل سرورمان امام حسین(ع) گرد آورم، و آنچه مورد اعتمادم است و از ثقات به من رسیده و سندم از روایات روات به آن متصل می‌گردد، در سلک نظم کشم. ولی پیوسته موانع و مشاغل از رسیدنم به این مقصود مانع می‌شد، تا اینکه مشرف به زیارت امام رضا(ع) و در روضه شریفه آن حضرت دست به دعا برداشتم تا خداوند عالم مرا موفق بدارد و به آرزویم نائل گردم، زیرا رسیدن به آن منتهای آمال و آرزویم بود.

علت نامگذاری:

نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود: «نفس المهموم لظلمنا تسبیح و همّه لنا عبادة و کتمان سرّنا جهاد فی سبیل الله» (ترجمه: نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است،اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.) امام صادق(ع) سپس فرمود: واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.

چون کتاب محدث قمی یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برای کتابش برگزیده است.

محتوای کتاب:

این کتاب از پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده است:

باب اول: از دو فصل تشکیل شده است؛ فصل اول در مورد مناقب امام حسین(ع) و به ترتیب درباره شجاعت، علم، فصاحت، زهد، تواضع و عبادت امام، و در فصل دوم ثواب گریستن در عزای امام حسین و لعن قاتلان وی.

باب دوم: آنچه برای امام حسین(ع) بعد از بیعت کردن مردم با یزید بن معاویه تا شهادت آن حضرت روی داده است؛ این باب مفصل‌ترین باب کتاب و در ۲۰ فصل تنظیم شده است؛ در این باب از کشته‌شدن رشید هجری، حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی پیش از واقعه کربلا سخن رفته است.

باب سوم: وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع)، برادران، فرزندان و یارانش طی چند فصل.

باب چهارم: آنچه بعد از شهادت امام اتقاق افتاد از قبیل گریستن آسمان، ناله فرشتگان و گریستن جنیان.

باب پنجم: درباره فرزندان و و زنان امام و فضلیت زیارت ایشان، و ستم حاکمان ظالم در تخریب بارگاه حسینی.

در خاتمه کتاب نیز به قیام توابین و قیام مختار پرداخته است.

منابع کتاب:

قبل از تالیف نفس المهموم، مأخذ و مرجع سخنرانان در نقل وقایع جریان کربلا، جلد ده بحارالانوار، مثیر الاحزان اثر ابن نما حلی، مهیج الاحزان نوشته سید عبدالله شبر، لهوف تألیف ابن طاووس، مقتل ابو مخنف و غیره بود. به نظر علی دوانی هیچکدام از این کتاب‌ها عطش طالبان آن حوادث را فرونمی‌نشاند و جامع و کافی نبود. بدین جهت محدث قمی آنچه از مجموع منابع معتبر آنچه را در طول عمر خود تا آن‌زمان صحیح و معتبر می‌دانست گردآوری کرد.

شیخ عباس در تالیف این کتاب از منابع زیر استفاده نموده است:

•    ارشاد، تالیف شیخ مفید

•    المهلوف علی قتلی الطفوف نوشته سید بن طاووس این کتاب معروف به لهوف است.

•    تاریخ کامل نوشته ابن اثیر جرزی

•    تاریخ طبری نوشته محمد بن جریر طبری

•    مقاتل الطالبین نوشته ابوالفرج اصفهانی

•    مروج الذهب و معادن الجوهر نوشته علی بن حسین مسعودی

•    تذکرة الخواص نوشته سبط بن جوزی

•    مطالب السئول فی مناقب آل الرسول نوشته محمد بن طلحه شافعی

•    الفصول المهمه فی معرفه الائمه نوشته ابن صباغ مالکی

•    کشف الغُمَّه نوشته علی بن عیسی اربلی

•    العِقد الفَرید نوشته احمد بن محمد قرطبی مالکی

•    الاحتجاج نوشته احمد بن علی طبرسی

•    مناقب ابن شهر آشوب

•    روضة الواعظین نوشته فتال نیشابوری

•    مُثیر الاحزان نوشته ابن نما حلی

•    روضة الصفا نوشته خاوندشاه

•    تسلیة المجالس نوشته محمد بن ابی طالب موسی حسینی.

تقاضای نویسنده برای حفظ حقوق معنوی کتاب:

نویسنده از خوانندگان کتابش تقاضا کرده در صورتی که مطلبی از این کتاب را در جایی نقل می‌کنند، نام کتاب و نام نویسنده را نیز بیان کنند وی می‌گوید:

دوست دارم که این کتاب شریف در جزء مقاتل محسوب شود و اهل منابر این داعی [شیخ عباس قمی را در نظر داشته باشند و از دعا فراموشم نفرمایند.

شیخ عباس پس از بیان این مطلب به زشت‌بودن سرقت ادبی پرداخته و آن زشت‌تر از سرقت اموال می‌داند.

ترجمه‌:

این کتاب را اولین بار میرزا ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم به فارسی ترجمه کرد. وی در سال ۱۳۹۶ق به تصحیح کتاب نفس المهموم اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه نمود. اشکال این ترجمه آن‌ است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافاتی بسیاری را نیز (به نثر و نظم) آورده ولی در چاپ از هم تفکیک نکرده است.

محمد باقر کمره‌ای این کتاب را در سال ۱۳۳۹ شمسی با عنوان رموز الشهاده و در کربلا چه گذشت ترجمه نمود.  وی در این ترجمه، ترجمه کتاب نفثة المصدور شیخ عباس را نیز افزود. زیرا آن را کامل‌کننده نفس المهموم می‌داند، ویژگی این ترجمه آن است که به جای ترجمه اشعار عربی پایان کتاب، اشعاری به فارسی از محمدحسین اصفهانی و اختر طوسی جایگزین شده است.علی دوانی این ترجمه را ستوده است.

مولف : مرحوم شیخ عباس قمی

مترجم : مرحوم علامه میرزا ابوالحسن شعرانی

ناشر : انتشارات نگاران قلم