کتاب انوار الحکمه

اطلاعات کتاب

درباره کتاب

کتاب  انوار الحکمه ترجمه کامل انوار الحکمه در عرفان و حکمت  

ملا محمدمحسن فیض کاشانی (زادهٔ ۱۰۰۷ در کاشان – درگذشتهٔ ۱۰۹۰ هجری قمری در کاشان) (۹۷۷–۱۰۵۸ هجری شمسی)، حکیم، محدث و عارف دوره صفوی و از بزرگترین دانشمندان شیعه است. نام او محمدمحسن مشهور به ملا محسن و تخلص وی فیض بوده‌است.

ملا محمدمحسن داماد بزرگ ملاصدرای شیرازی بوده‌است. در فقه و اصول و فلسفه و کلام و حدیث و تفسیر قرآن و شعر و ادب توانا و در تمامی این‌ها و رشته‌های دیگر آثاری از خود به یادگار گذارده‌است. البته در پایان عمر، از آنچه به غیر از قرآن و کلام اهل‌بیت (ع) نقل و استفاده نموده، پشیمان گشته و آن را بر سبیل تمرین و نقل مطلب و تحرّی حقیقت معرفی نموده‌است.

زندگی

فیض کاشانی در شهر کاشان زاده شد. خاندان او عموماً از علما و دانشمندان خوشنام کاشان بودند، به ویژه جدش شاه محمود، پدرش شاه مرتضی و برادرانش مولی محمد معروف به نورالدین و مولی عبدالغفور و فرزندان آنها محمدهادی بن نورالدین و محمد مؤمن عبدالغفور و فرزند خود فیض مولی محمد ملقب به علم‌الهدی همگی دارای مقام عالی دینی بودند که تالیفات و تصنیفات نفیسی داشته‌اند.

فیض در قم زندگی می‌کرد اما وقتی که شنید سید ماجد بحرانی وارد شیراز شده به قصد کسب فیض به آنجا رفت و در آن شهر با دختر ملاصدرا معروف ازدواج نموده و لقب فیض را نیز از او گرفت.

وفات فیض به سال ۱۰۹۰ هجری قمری اتفاق افتاده و مدفن او در کاشان در مقبره‌ای به نام کرامت یا کرامات واقع است.

حیات علمی فیض

فیض بخشی از عمر خود را به مطالعه، تحقیق، پژوهش و نگارش در حوزه فلسفه، کلام، عرفان، اصول و… صرف نمود، اما در سال ۱۰۸۳ در رساله الإنصاف ضمن نگاهی نقد گونه بر برخی از نوشته‌های پیشین خود، به انتقاد از متکلّمین، فلاسفه، متصوّفه و من عندیین پرداخت.[۲] وی در آغاز رساله مذکور در این باره می‌گوید:

«چنین می‌گوید مهتدی به شاهراه مصطفی محسن بن مرتضی که در عنفوان شباب چون از نفقه در دین و تحصیل بصیرت در اعتقادات و کیفیت عبادات به تعلیم ائمه معصومین (ع) آسودم، چنانچه (چنان‌که) در هیچ مسئله‌ای محتاج به تقلید غیر معصوم نبودم! به خاطر رسید که در تحصیل معرفت اسرار دین و علوم راسخین نیز سعی می‌نمایم، شاید نفس را کمال یابد. لیکن چون عقل را راهی به آن نبود، نفس را در آن پایه ایمان که بود، دری نمی‌گشود، و صبر بر جهالت هم نداشت، و علی‌الدوام مرا رنجه می‌داشت؛ بنابراین چندی در مطالعه مجادلات متکلمین خوض نمودم، و به آلت جهل در ازالت جهل ساعی بودم! طریق مکالمات متفلسفین (مدّعیان فلسفه‌دانی) را نیز پیمودم، و یک یا چند بلندپروازی‌های متصوفه را در اقاویل ایشان دیدم، و یک چند در رعونت (حماقت)های «من عندییّن» گردیدم! تا آنکه گاهی در تلخیص سخنان طوائف اربع (متکلمین، متفلسفین، متصوفه، من عندیین)، کتب و رسائل می‌نوشتم (چند سطر بعد عربی است که خلاصه آن چنین است): بدون این که همه را تصدیق کرده باشم، یا همه را تأیید کنم، بلکه مطالب آنها را نقل کردم، و بر سبیل تمرین مطالبی نوشتم! از مجموع گفتار آنها چیزی که عطش مرا فرونشاند، یا بیماریم را درمان کند نیافتم، تا جایی که بر خویشتن ترسیدم! پس به خدا پناه بردم تا مرا به حقیقت نائل گرداند، و به گفته امیرمؤمنان (ع) که می‌فرماید: خدایا مرا از این که نظرم را در آنچه نهایت آن دیده نمی‌شود، و فکر به آن نمی‌رسد، نگاه دار به درگاه خداوند نالیدم و سرنوشت خود را به ذات مقدّسش سپردم. خدای مهربان نیز به برکت دین پایدارش مرا رهنمون گردید تا در اسرار قرآن مجید و احادیث سرور انبیاء صلوات اللَّه علیهم اجمعین، درست بیندیشم، و بقدر حوصله و درجه ایمانم از قرآن و حدیث چیزها به من آموخت. دلم اطمینان یافت، و وسوسه شیطان را از من دور کرد خدا را شکر که به حقیقت نائل گردیدم.»

کتاب حاضر، ترجمه کامل «انوار الحکمه» در عرفان و حکمت، اثر «ملاّمحسن فیض کاشانی» است. این کتاب، تلخیص اثر دیگری از نویسنده، با عنوان «عین‌الیقین» است. موضوع این نوشتار، شرح اصول دین و عقاید مذهب شیعه و مسایل عرفان اسلامی است. مطالب اثر در چهار کتاب تدوین شده است: «کتاب علم به خدا»، «کتاب علم به فرشتگان»، «کتاب علم روز قیامت»، «کتاب علم به مکتب و پیامبران». طی این بخش‌ها، اصول سه گانه دین و اصول دوگانه مذهب مطرح شده است. زبان اثر، ادیبانه و روان است و بنا به ضرورت مباحث مستند به آیات و احادیث است. ترجمه این اثر به صورت تحقیقی است و از آنجا که اوّلین ترجمه از متن اصلی است، اهمیت دارد.

مولف در این کتاب در صدد بنیان نهادن علم کلام بر مبنای کتاب و سنت و تبیین آن بر اساس فلسفه و حکمت متعالیه می‌باشد.

کتاب دارای چهار بخش اساسی است:

بخش نخست: کتاب علم به خداوند شامل مباحث:

بخش نخست: کتاب العلم بالله: مباحث این بخش عبارتند از: فی انیته سبحانه ؛ فی توحیده عزّوجلّ ؛ فی تنزیهه سبحانه ؛ فی صفاته العلیا سبحانه و تعالی فی تمجیده سبحانه ؛ فی اسمائه الحسنی تبارک و تعالی ؛ فی افعاله جل جلاله و آثاره ؛ فی القدر.

• – انیت و وجود خداوند
• – توحید خداوند عزّوجلّ
• – تنزیه خداوند سبحان
• – صفات خداوند متعال
• – تمجید خداوند سبحان
• – اسماء حسناء خداوند متعال
• – افعال و آثار خداوند
• – قدر

بخش دوم: کتاب علم به ملائکه شامل مباحث:

بخش دوم: کتاب العلم بالملائکة. مباحث این بخش بدین شرح است: فی الملائکة المقربین ؛ فی الملائکة المدبرین ؛ فی الاشارة الی اصناف الملائکة ؛ فی کثرة الملائکة ؛ فی اوصاف الملائکة و بدائع خلقهم.

• – ملائکه مقرب
• – ملائکه مدبر
• – اشاره به اصناف ملائکه
• – کثرت ملائکه
• – اوصاف ملائکه

بخش سوم: کتاب علم به کتب و رسولان الهی شامل مباحث:

خش سوم: کتاب العلم بالکتب و الرسل. مباحث این بخش بدین شرح است: الاضطرار الی الرسل و الشرائع و اسرار التکالیف ؛ فی معنی الکتاب و الکلام و الفرق بینهما ؛ فی تفاصیل کتب الله عزّوجلّ ؛ فی کیفیة تنزیل الکتاب و الفرق بین الوحی و الالهام ؛ فی الفرق بین الرسول و النبی و الامام و الولی ؛ فی صفات النبی و اصول المعجزات ؛ فی تفاصیل الانبیاء و الاولیاء و الاوصیاء علیهم‌السّلام ؛ فی خصائص نبینا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛ فی ذکر سبب اختلاف الناس فی المذاهب.

• – نیاز به رسولان الهی و شریعتها، و اسرار تکالیف
• – معنی کتاب و کلام و تفاوت آنها
• – تفاصیل کتب خداوند عزّوجلّ
• – کیفیت تنزیل کتاب و فرق بین وحی و الهام
• – فرق بین رسول و نبی و امام و ولی
• – صفات نبی و اصول معجزات
• – تفاصیل انبیاء و اولیاء و اوصیاء علیهم‌ السّلام
• – خصائص و ویژگیهای پیامبر ما (صلی‌ الله‌ علیه و‌ آله‌)
• – علت اختلاف مردم در مذاهب

بخش چهارم: کتاب علم به روز قیامت شامل مباحث:

بخش چهارم: کتاب العلم بالیوم الآخر. مباحث این بخش بدین شرح است: فی بیان مغایرة الروح للبدن ؛ فی الموت ؛ فی البرزخ ؛ فی عذاب القبر و السؤال فیه فی نفخ الصور و الساعة ؛ فی البعث و القیامة ؛ فی الحشر ؛ فی تطایر الکتب و نشرها ؛ فی المیزان و الحساب ؛ فی الخصماء و المظالم ؛ فی طول یوم القیامة و حره و عرقه ؛ فی السیاق و الصراط ؛ فی الشفاعة ؛ فی الحوض ؛ فی الجنة و النار و الاعراف ؛ فی امثلة الجنة و النار ؛ فی طوبی و التسنیم ؛ فی وجوه الفرق بین الدنیا و الآخرة ؛ فی اصناف اللذات و الآلام و اصحابهما فی الآخرة ؛ فی خلود الفریقین.

• مغایرت روح با بدن
• – مرگ
• – برزخ
• – عذاب قبر و سؤال در آن
• – نفخ صور و قیامت
• – بعث و قیامت
• – حشر
• – نشر نامه های اعمال
• – میزان و حساب
• – خصمها و ستمها
• – طولانی بودن و حرارت روز قیامت
• – سیاق و صراط
• – شفاعت
• – حوض
• – بهشت و جهنم و اعراف
• – طوبی و تسنیم
• – فرقها بین دنیا و آخرت
• – اصناف لذات و رنجها، و اصحاب آنها در آخرت
• – جاودانگی و خلود اهل بهشت و دوزخ

مولف : علامه ملا محسن فیض کاشانی 

ناشر : انتشارات مستجار