کتاب عدل الهی

این کتاب در سال‌های حدود ۱۳۵۰ نوشته شده است و در آن شهید مطهری، تلاش کرده‌اند مسئله‌ی عدل الهی را، با توجه به ابعاد و بحث‌های گسترده‌ای که در خصوص این مسئله قرار دارد، برای همگان مطرح کنند.

عدالت از مفاهیم بنیادین دینی بوده که همه ادیان الهی با هدف تحقق این اصل از سوی خدای متعال به واسطه انبیاء نازل گشته‌اند. مهم‌ترین دغدغه پیام‌آوران الهی بعد از شناخت خدا و نزدیک‌کردن انسان به او، ایجاد و بسط عدالت بوده‌است. دین اسلام نیز به عنوان خاتم ادیان، تحقق عدالت را در سرلوحه اهداف خود قرار داده‌است. در این خصوص باید خاطرنشان کرد که وجود ۲۹ آیه از قرآن در باب عدالت، شاهدی بر اهتمام اسلام بر این اصل است. لذا اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا به بررسی مفهوم عدالت در اندیشه شهید مطهری بپردازیم.

به طور کلی حقیقت دینی مایه مرکزی اندیشه شهید مطهری بوده و در ساختار اندیشه او، مفهوم عدالت در خدمت پویایی و پاسداری از دین در برابر شبهاتی بود که مکتب‌ها و جهان‌بینی‌ها آن را مطرح می‌کردند. بدین خاطر است که مضمون عدالت، حجم عمده‌ای از نوشتارها و سخنرانی‌های او را به خود اختصاص داده است.

تقریر عدالت نزد شهید مطهری، برداشت عالمانه از دین بوده و عدالت مورد تاکید ایشان، ناشی از درد دین ماست. لذا او ناهنجاری‌های اجتماعی، آشفتگی روحی و جنایات اخلاقی و حتی عقده‌ها و جنایات را از بی‌عدالتی در جامعه دانسته و مانند فیلسوفانی همچون ارسطو و افلاطون که در فلسفه سیاسی خود در پی بهترین و عادلانه‌ترین نظام حکومت بودند، ایشان نیز به پیروی از اندیشه و عمل حضرت علی (ع)، عدالت را مبنای سیاست و فلسفه اجتماعی اسلام می‌دانستند و آن‌را ناموس بزرگ اسلام تلقی می‌کردند.

مسئله عدل الهی یکی از مسائلی است که در طول تاریخ مورد بحث و مجادله‌ی دانشمندان اسلامی بوده است و فرقه‌های زیادی بر اساس اعتقادات

گروه‌های مختلف در این مسئله، در اسلام به وجود آمده است.

مهم‌ترین سوال در باب عدل الهی این است که خداوند بر اساس عدل عمل می‌کند یا هر کاری که خداوند انجام داد عدل است. این سوال را اینگونه می‌توان توصیف کرد که آیا ممکن است مثلاً خداوند در روز قیامت، مومنی را به جهنم ببرد و کافری را روانه‌ی بهشت کند، یا این کار، بر اساس

قوانینی که بر افعال خدا حاکم است ناشدنی و مردود است؟

در این کتاب سعی شهید مطهری بر این بوده است که این مسئله‌ی دقیق و بغرنج فلسفی را به زبانی ساده و همه‌فهم، برای مخاطبانش بیان کند.

همچنین ایشان مسائلی مانند مسئله‌ی شرور، آثار اعمال (اعمال ماتقدم و ماتاخر) ، اعمال نیک غیر مسلمانان و ... را نیز در این کتاب مطرح

کرده‎اند؛ مسائلی که هر جوان و نوجوانی در زندگی‌اش به آن‌ها برخورد می‌کند و با آن‌ها درگیر است.

بیان شیوا و احاطه‌ی مثال‌زدنی شهید مطهری به مباحث ارائه‌شده در این کتاب، آن را به عنوان یکی از بهترین منابع برای جویندگان دانش قرار داده

است. تجدید چاپ‌های متعدد کتاب تا کنون این ادعا را ثابت می‌کند.

در این جهان، هر عمل انسان اثری دارد. البته اصل و تجسم عینی عمل در آخرت مشخص خواهد شد و در آن جاست که هر کس هر عمل خود را

مطابق با آن چیزی که هست می‌بیند و با آن روبه‌رو می‌شود و نتایج این جهانی اعمال، تنها آثاری کوچک و ناچیز از آن‌هاست.

نکته این جاست که خداوند نیکی و بدی به خلق خود را زودتر از سایر اعمال پاسخ می‌دهد و معمولاً آثاری از آن، در این دنیا برای افراد ظاهر می‎شود. به همین دلیل است که بدی به پدر و مادر را می‌توان یکی از کارهای ناپسندی دانست که در دنیا خیلی زود گریبان عامل را می‌گیرد و او را به

عاقبتی بد و فرجامی نامطلوب می‌رساند. زیرا پدر و مادر انسان از نزدیک‌ترین انسان‌ها به افراد هستند و به همین دلیل نتیجه‌ی رفتار با آنان

زودتر از دیگر رفتارها با دیگر مردم نتیجه‌ی خود را ظاهر می‌کند:

دنیا موسم کشت است و آخرت فصل درو. ولی گاهی برخی از اعمال در همین دنیا، نتایج خود را نشان می‏دهد و به اصطلاح، کشته‏ها درو می‏گردد.

البته این دریافت ثمره عمل و درو کردن کشته، نوعی از جزای الهی است ولی جزای کامل نیست. محاسبه دقیق و مجازات کامل در آخرت انجام

می‏گیرد. دنیا خانه عمل است و احیاناً جزا هم در آن دیده می‏شود، ولی آخرت صد در صد خانه جزا و حساب است، در آنجا مجالی برای عمل نیست.

کارهایی که مربوط به مخلوق خداست، خواه نیکی و خدمت به خلق باشد یا بدی و صدمه به مردم، غالباً در همین دنیا پاداش و کیفری دارد بی‌آن‌که

چیزی از جزای اخروی آن‌ها کاسته گردد. بدی‌کردن با والدین، در همین جهان کیفر دارد، مخصوصاً اگر آن بدی- العیاذ باللّه- کشتن والدین باشد.

حتی اگر پدر و مادر انسان فاسق و یا کافر هم باشند باز هم بدی به آن‌ها بی ‏عکس‌العمل نمی‏ماند.

مولف : استاد شهید مرتضی مطهری

ناشر : انتشارات صدرا