کتاب مصباح الشریعه

عبدالرزاق رانکوئی گیلانی، عالم امامی قرن یازدهم. وی در شیراز به دنیا آمد و همانجا پرورش یافت و تحصیل کرد، اما اصالتآ اهل منطقه رانکوه در استان گیلان بود. رانکوئی از سیدنسیمی رکنی شیرازی و عبدعلی حویزی اجازهٔ روایت داشت. تحریر القواعد الکلامیة در شرح قواعد العقاید، اثر کلامی خواجه نصیرالدین طوسی؛ و شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة از آثار اوست.

کتاب مصباح الشریعه که منسوب به امام صادق (ع) است. این کتاب همراه با کتاب جامع الاخبار چاپ شده است. اما مجلسى در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى ‏کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه (ع) نیست و الله یعلم.

مؤلف کتاب وسایل در پایان کتاب هدایه گوید: از جمله کتابهایى که بر ما ثابت است که قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نکردیم کتاب مصباح الشریعه منسوب به امام صادق (ع) است. زیرا سند آن ثابت‏ شده نیست و در آن سخنانى آمده که مخالف با تواتر است.صاحب ریاض العلما نیز به هنگام ذکر کتابهاى مجهول و ناشناخته مى‏نویسد: مصباح الشریعه در اخبار و مواعظ کتابى معروف و متداول است. . . . بلکه این کتاب از تالیفات یکى از صوفیان است.

اماسید ابن طاوس و ظاهر عبارت سید على بن طاوس در کتاب امان الاحظار نشان مى‏دهد که وى بر این کتاب اعتماد داشته است. زیرا در آنجا مى‏گوید: از جمله کتابهایى که باید با مسافر همراه باشد کتاب اهلیلجه است. این کتاب حاوى مناظره امام صادق (ع) با طبیبى هندى است که درباره شناخت ‏خداوند جل جلاله به طرزى عجیب و بدیهى استدلال شده به طورى که آن طبیب هندى پس از این مناظره به الوهیت و یگانگى خداوند اقرار کرده است.

...کتاب مصباح الشریعه از امام صادق (ع) باید با مسافر باشد. این کتاب درباره سلوک به سوى خداوند و توجه به او و دستیابى به اسرارى که در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است. کفعمى در مجموع الغرائب روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه نقل کرده است. شهید ثانى در کشف الریبه و نیز در منیه المرید و مسکن الفواد و اسرار الصلاه روایاتى از مصباح الشریعه نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق (ع) نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آنچه گفته شد تماما از کلام امام صادق (ع) بود.

سید حسین قزوینى در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعه به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاوس و مولانا محسن کاشانى و عده‏اى دیگر منسوب به امام صادق (ع) است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى‏ماند.

آثار ایشان عبارتند از : 

دو اثر برای رانکوئی برشمرده‌اند: یکی، تحریر القواعد الکلامیة در شرح قواعد العقاید، اثر کلامی خواجه نصیرالدین طوسی؛ دیگری، شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة. مصباح الشریعة مشتمل بر احادیثی منسوب به امام صادق علیه السلام دربارهٔ معارف و اخلاق و آداب است. برخی، از جمله رانکوئی، گردآورنده این کتاب را شهید ثانی پنداشته‌اند. نوشتن شرح قواعدالعقاید در ۱۰۷۷ و شرح مصباح الشریعة در ۱۰۸۷ به اتمام رسیده است.

شرح مصباح الشریعة که به فارسی روان نوشته شده، با مقدمه و تصحیح محدث ارموی در دو مجلد به چاپ رسیده است.(تهران ۱۳۴۳ش)

مولف : عالم ربانی عبدالرزاق گیلانی

ناشر : انتشارات پیام حق