ابراهیم که از شیعیان و علمای کوفه بود به همراه دوستانش به مدینه سفر کردند تا ضمن زیارت قبر پیامبر گرامی اسلامd خدمت امام صادقG برسند. زمانی‌که خدمت امام رسیدند، حضرت از جا و مکان استقرار آن‌ها سؤال کردند. گفتند: ما پیش فلان شخص که کنیزهای خواننده دارد مستقر شدیم. در آن زمان، برخی کنیزهای خواننده داشتند و با استفاده از آنان در منزل یا کاروانسرای خود، مجالس رقص و آواز برپا می‌کردند؛ لابد این افراد نیز در یکی از همین‌جاها اسکان پیدا کرده بودند. در هر صورت، حضرت به آن‌ها فرمودند: «کِرام باشید!»
ابراهیم و دوستانش عرب زبان بودند و خوب می‌فهمیدند کرام باشید به چه معنی است. کرام باشید یعنی کریمانه و بزرگوارانه برخورد کنید؛ یعنی انسان‌های پستی نباشید؛ یعنی با شخصیت باشید. امّا آن‌ها متوجّه نشدند حضرت چرا چنین گفتند. شاید اگر می‌فرمودند: رقص و آواز کار حرامی است و باید از آن اجتناب کرد، این‌ها هیچگاه دچار ابهام نمی‌شدند امّا وقتی حضرت از آن‌ها خواستند کریمانه برخورد کنند، متوجّه نشدند ربط این توصیه با موضوع کنیزهای خواننده و مجالس رقص و آواز چیست.
ابراهیم می‌گوید با خود گفتیم: «شاید مقصود حضرت این بود که بر صاحب این کنیزها تفضّل کنیم». امّا این حدس نمی‌توانست درست باشد، چطور ممکن است امام در مورد چنین موضوعی امر کنند با صاحبِ کنیزان خواننده تفضل کنید!
دوباره پس از مدّتی خدمت امام رسیدند، عرض کردند: ما نفهمیدیم که منظور شما از کرام باشید چه بود؟ امام برای اینکه موضوع برای آن‌ها روشن شود به آیه‌ای از کتاب خدا اشاره کردند که در آنجا نیز قرآن همین توصیه را کرده است. حضرت فرمودند: مگر این سخن خداوند عزّ و جلّ را در قرآن نشنیدید: و [بندگان خداوند رحمان] هنگامی‌که بر لغو بگذرند؛ «کِرامانه» از کنار آن عبور می‌کنند؛ <وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کراماً>
آری، برای اینکه ابراهیم و دوستانش دامنشان آلوده به فساد و فحشایی که با آن مواجه شدند نشود، باید در خود احساس ارزشمندی کرده و کِرامانه رفتار می‌نمودند و امام نیز بر اساس قرآن به آن‌ها همین توصیه را کردند. البته در قرآن در جاهای دیگری نیز به این موضوع اشاره شده که اگر انسان احساس کرد خدا او را ارزشمند و گرامی داشته است، تن به کارهای پست نمی‌دهد. به طور مثال زمانی‌که، زلیخا یوسفG را در اتاق دربسته گیرانداخت و از وی تمّنای کام‌جویی کرد، قرآن می‌فرماید یوسف به او اینطور جواب داد: پناه بر خدا! او پروردگار من است، جایگاه مرا نیکو داشته است؛ <قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوای> . آری؛ انسان وقتی خود را غرق در نعمت‌های خدا و گرامی داشته شده می‌بیند، آنگاه حاضر نیست آن را خرج شهوات پست نماید.
در روایات نیز صراحتاً به این موضوع اشاره شده است؛ امیرالمؤمنین علی فرمودند: هر کس احساس کرامت و ارزشمندی کرد، شهواتش خوار و ضعیف می‌شود؛ «مَن کرُمَت عليه نفسُهُ هانتْ عليه شَهَواتُه». یا از امام سجّاد روایت شده: هر که احساس کرامت کند، دنیا در چشمش خوار و کوچک می‌شود. یا در روایاتی هست که چنین شخصی خود را با معصیت خوار نمی‌کند.
از همین رو، اندیشمندان مسلمان نیز به نقش کلیدی تقویت کرامت و عزّت نفس زیاد پرداختند. آیت الله شهید مطهری دراین‌باره فرمودند: «در اخلاق اسلامى يک موضوع است که مىتوان آن را پايه و محور همه تعليمات اخلاقى اسلامى قرار داد و تا آنجا که ما تفحّص کردهايم، در مآثر اسلامى روى هيچ موضوعى به عنوان پايه و محور به اندازه اين موضوع تکيه نشده است و آن اصل کرامت نفس است»
حضرت آیت الله خامنه‌ای نیز در بیانی فرمودند: «وقتی که عزت شامل حال یک انسان، یک فرد یا یک جامعه می‌شود، مثل یک حصار عمل می‌کند، مثل یک باروی مستحکم عمل می‌کند؛ نفوذ در او، محاصره‌ی او، نابود کردن او برای دشمنان دشوار می‌شود؛ انسان را از نفوذ و غلبه‌ی دشمن محفوظ نگه‌می‌دارد. آن وقت هرچه این عزّت را در لایه‌های عمیق‌تر وجود فرد و جامعه مشاهده کنیم، تأثیرات این نفوذناپذیری بیشتر می‌شود؛ کار به جایی می‌رسد که همچنان که انسان از نفوذ و غلبه‌ی دشمن سیاسی و دشمن اقتصادی محفوظ می‌ماند، از غلبه و نفوذ دشمن بزرگ و اصلی، یعنی شیطان هم محفوظ باقی می‌ماند... اگر عزت نفس در درون لایه‌های عمیق وجود انسان نفوذ کرد، آن وقت شیطان بر انسان اثر نمی‌گذارد؛ هوی‌های نفس در انسان اثر نمی‌گذارد؛ شهوت و غضب، انسان را بازیچه‌ی خود قرار نمی‌دهد.»
بنابراین هرقدر که احساس کرامت و ارزشمندی درون انسان بیشتر تقویت شود زمینه‌ی شخصیتی پرداختن به بسیاری از فسادها و لغویات درون انسان اصلاح خواهد شد. اینکه انسان می‌بیند بسیاری از افراد در عصر حاضر، عمر و زندگی خود را خرج رقص و آواز و موسیقی‌های بیهوده، بازی‌های بی‌فایده و مخرّب، تماشای فیلم و سریال‌های وقت تلف‌کن ومنحرف می‌کنند این به خاطر این است که ارزش و بهای خود را نشناختند و الّا اینگونه چوب حراج بر آن نمی‌زدند.
انسان وقتی احساس ارزشمندی نمود و با سرمایه‌های بی‌کران خدادادی خود آشنا شد، خوباوری که از آن به اعتماد به نفس نیز تعبیر می‌شود در وی افزایش پیدا کرده و دیگر خود را دائماً طفیلی و نیازمند به دیگران نمی‌بیند. با افزایش خودباوری، انسان می‌تواند با آرامش بیشتری زندگی کرده و اضطراب و نگرانی کمتری داشته باشد. شخص خودباور و دارای احساس ارزشمندی، در شکست‌ها احساس بدبختی نمی‌کند و در مشکلات مختلف زندگی تصمیم‌گیری‌های بهتری داشته و اقدامات و اعمال شجاعانه‌تری از خود بروز می‌دهد. لذا تقویت خودباوری، منجر به کاهش اضطراب‌ها و ترس‌ها و از بین رفتن زمینه‌ی بسیاری از بیماری‌های روحی مانند افسردگی است که امروزه چند صد میلیون نفر در دنیا با آن درگیر هستند.
البته این خودباوری و اعتماد به نفس مرزهای دقیقی دارد که اگر به آن توجّه نشود سر از شرک به خداوند تبارک و تعالی و غرور و تکبّر درمی‌آورد. آیت الله مصباح یزدی۷ این موضوع را خیلی خوب تدقیق کردند و اعتماد به نفس را دارای بُعد سلبی و ایجابی دانسته و می‌فرمایند: «بُعد ایجابى بدان معناست که انسان از هر نظر به خود متّکى باشد. این حالت گرچه از دیدگاه روان‌شناسى پسندیده و بدان سفارش شده است، لیکن در فرهنگ توحیدى صحیح و قابل قبول نیست، چون هر چه بر میزان شناخت و معرفت انسان به خویش و خداوند، افزون گردد، متوجه مى‌شود که بیش از آنچه قبلاً مى‌پنداشته، ضعیف و عاجز است؛ به تعبیر دیگر بر عجز و ناتوانى خود، بیش از پیش، واقف مى‌شود.
بدیهى است هرگونه نیرو و انرژى که انسان در اختیار دارد از خداست و از ناحیه ذات اقدس حق به وى واگذار شده است، با این وجود چگونه انسان به نیروى متزلزل و ناپایدار خویش تکیه زند، در حالى که به یقین مى‌داند که هستى او و آنچه در اختیارش هست به خدا تعلّق دارد و او هیچگاه مالک حقیقى نبوده و نخواهد بود...
امّا بُعد سلبىِ اعتماد به نفس، یعنى عدم اعتماد به دیگران که هم از دیدگاه روان‌شناسى و هم از نظر توحیدى مورد قبول و فاعل آن لایق تحسین و ستایش است. در قرآن کریم و روایات ائمّه معصومینD در ارتباط با این موضوع مطالب فوق‌العاده ارزشمندى وارد شده است، مبنى بر اینکه دل بستن و تکیه نمودن به غیر خدا، موجب یأس و ناامیدى خواهد شد.»
با این مقدمه، سؤال مهم این است که چگونه می‌توان خودباوری و احساس ارزشمندی را افزایش داد؟ خُب به این سؤال جواب‌های مختلفی داده شده است امّا بدون تردید یکی از پاسخ‌ها این است که می‌توان با مخاطب گفتگو کرد تا وی برای تقویت این ویژگی در درون خود قیام کند. علم و آگاهی مایه‌ی قدرت است و می‌توان با آگاهی‌بخشی به مخاطب او را در این زمینه توانمند نمود.
برای همین منظور، در کتاب پیش رو سعی شده تا اوّلاً مخاطب با سرمایه‌های خود و نکاتی که در زمینه خودباوری و کرامت نفس باید بداند بیشتر آشنا شود. ثانیاً وی ترغیب و تشویق به انجام کارهایی شده که خودباوری را تقویت می‌کند.
مطالب کتاب به صورتِ بخش بخش ارائه شده تا مخاطب به مرور و با فاصله‌ی زمانی با مباحث آشنا شود. لذا از خواندن داستان‌وار و پشت سر هم کتاب پرهیز کرده و میان مطالعه‌ی هر بخش چند روز یا یک هفته فاصله بیندازید. در فاصله زمانی بین مطالعه‌ی هر بخش سعی کنید به موضوعات مطروحه بیشتر فکر کرده و مصادیق بحث‌ها را در درون زندگی خودتان بیابید و حتماً اقدامات و تمریناتی که از شما خواسته می‌شود را در زندگی‌تان عملی کنید تا واقعاً طعم تقویت خودباوری را بچشید.
بنای کتاب بر این نیست که شما شنونده‌ی محض باشید لذا در اثنای مطالب پرسش‌هایی مطرح شده تا درگیر بحث شوید. بنابراین، هنگام مطالعه‌ی کتاب سعی کنید هرجا به پرسشی برخورد کردید ابتدائاً به آن پاسخ دهید و سپس جواب کتاب را مشاهده کنید. همچنین اگر مطالب کتاب را تدریس کرده یا با شخصی گفتگو می‌کنید حتماً از وی بخواهید به سؤالات پاسخ دهد و پس از آن بحث را ادامه دهید.
مطالب کتاب در فرآیندی مشخّص و در قالب شش فصل و شانزده بخش برای مخاطبین ۱۵ سال به بالا ارائه شده است. البته بحث کرامت و خودباوری با این شانزده گفتگو تمام نمی‌شود و می‌توان ده‌ها بخش بدان افزود، امّا چه‌کنیم که زمان مخاطب‌مان محدود است و ناگزیر باید به همین مقدار اکتفا کرد.
در پایان لازم به ذکر است که در فرآیند تدوین مسیر ارائه‌ی مباحث و برخی مطالب این کتاب از «سند خودباوری و کرامت نفس» طرح شهید بهنام محمدی استفاده‌ی قابل توجهی شده و جا دارد همینجا از همه‌ی عزیزان تولید کننده‌ی آن کمال تشکر و امتنان را داشته باشیم.
