کتاب معرفت ارکان دین

مباحث این کتاب طی هشت مجلس از مجالس قرآنی ارائه شده است. پس از مقدمه‌ی مختصری درباره‌ی دعا و نیز معرفی دعای شریف مشلول، چکیده‌ای از مهم‌ترین مباحث خداشناسی، پیامبرشناسی و امام‌شناسی را می‌توان در خلال گفتگوها مرور کرد. محور بحث فرمایشی از امام امیرالمؤمنین علیه‌السّلام است که: «اعرفوا الله بالله و الرسول بالرساله و اولی الامر بالامر بالمعروف و العدل و الاحسان.»

محور بحث در توحید این است که خداوند متعال را باید به خودش شناخت و فرد نمی‌تواند با مفهوم‌سازی و بهره‌گیری از هرگونه واسطه‌ی دیگری به شناختی صحیح از خداوند متعال دست پیدا کند. سپس تذکراتی روان و روشن در بحث توحید مطرح شده که بر دو راهبرد «وجدان خدا در بلایا» و نیز «تذکر به آیات و نشانه ها» استوار است. در نهایت یک مجلس کامل به توضیح معنای «بسم‌الله» اختصاص‌یافته و معانی سه‌گانه‌ی «الله» (معبود، پناهگاه و ذات وله‌انگیز) به تفصیل توضیح داده شده است.

پس از این، اهمیت بندگی خداوند موردبحث قرار گرفته است تا آنجا که حکمت بلایایی که انبیا و اولیای معصوم الهی تحمل می‌کنند همین بندگی و صبر و شکرگزاری به درگاه الهی است و خداوند خواسته که نیازمندی و فقر و ناداری آنان در برابر خداوند در چشم مردم جلوه‌ی پررنگی داشته باشد. به همین خاطر، اولیای خاص خدا گاه غالب‌اند و گاه مغلوب، گاه در موضع قوت قرار دارند و گاه در موضع ضعف.

در مجلس پنجم بحث نبوت مطرح شده است که سه نکته‌ی بارز در آن به چشم می‌خورد: نخست آنکه راه تشخیص صداقت نبی در مدعایش آن است که ببینیم آیا مهم‌ترین رسالت خود که تذکر به خدای فطری است را درست ادا می‌کند یا خیر؟ آیا ما را به خدای واقعی دعوت می‌کند یا خدای توهمی و ساخته‌ی اوهام بشر؟ دوم آنکه حکمت ارسال رسل این بوده که بندگان نمی‌توانند خود با خداوند در ارتباط و گفتگو باشند و به طور مستقیم از مصالح و مفاسد مربوط به سعادتشان و مفاد رضا و سخط خداوند، مطلع شوند. نکته‌ی سوم توجه به تفاوت نبوت و رسالت است. در امتداد همین تفاوت تعبیر «خاتم‌النبیین» موردبحث قرار گرفته و توضیح داده شده که ختم نبوت به معنای منتفی شدن هرگونه وحی الهی پس از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نیست بلکه معنای عام وحی، همچنان پس از پایان پذیرفتن نبوت، تداوم دارد. همچنین به این سؤال پاسخ داده شده که اگر با رسالت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله دین کامل شده است آنگاه نقش امامان چیست؟ آیا آنچه این بزرگواران مطرح فرموده‌اند جزء دین به‌حساب می‌آید یا خیر؟

مجلس ششم و هفتم به بحث امامت اختصاص‌یافته است. نخست در این باره بحث شده که چگونه می‌توان از طریق امربه‌معروف و عدل و احسان و همچنین خود معروف و عدل و احسان، امام را شناخت و حقانیت وی را اثبات کرد؟ سپس درباره‌ی معرفت امام به نعت و اسم و صفت و مراتب آن بحث شده است. سپس درباره‌ی موضوعیت داشتن معرفت امام در کنار طریقیت داشتن آن بحث شده و تنظیر امام با پزشک، و تشبیه دستورات او به نسخه‌ی پزشک، به‌تفصیل مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

مجلس هشتم نیز به طور خاص به امام عصر علیه‌السّلام پرداخته و درباره‌ی مباحث مهدویت چون معرفت صحیح، ذکر، انتظار و دعا بر تعجیل فرج (که در حلقه‌های مهدویت مفصلاً موردبحث قرار گرفته) به طور خلاصه تذکر داده شده است.