کتاب انسان روح است نه جسد

رئوف عبید استاد حقوق کیفری دانشکده حقوق دانشگاه عین الشمس بود. دکتر عبید دارای تالیفات گوناگونی‌ست که بیشتر برای کتاب دو جلدی «انسان روح است نه جسم» شناخته شده است، عبید در سال ۱۹۸۹ م. درگذشت.

گزیده ای از  کتاب انسان روح است نه جسد

از دیر زمانی جاودانگی روح در میان قدما ، موضوع بحث فلسفی و اعتقادی بوده ،بعد هم به تدریج در نزد علمای علوم جدید توسعه و تحول پیدا کردهو به مرحله ای رسیده که روش شناخت علمی روح مورد توجه آنان واقع شده است .

این توسعه و تحول علم روحی جدید ، تقریبا از یک قرن و نیم قبل شروع و هم اکنون هم ادامه دارد .آنچه که مسلم می باشد این است که علم و فلسفه از دیر زمانی موضوعی مهم تر ازشناخت چگونگی روح ، برای خود سراغ ندارد .بعلاوه ارتباط این مسئله ، به حال و آینده انسانها ، به منظور شناخت عوامل سعادت ، قساوت ، از سایر علوم شدیدتر می باشد.

پس خواننده گرامی که می خواهد خود را بشناسد و به هدف زندگی خویش آگاه گردد ،و به میزان باورهای خود در باره روح پی ببرد ،وقتی مطالب این کتاب را خواند و متوجه شد که بررسی مسائل مربوط به روح تا چه حد متضمن مشکلات و دشواریها می باشد ، به خود می گوید(می خواهم اطلاعات خود را در باره روح زیاد کنم)چون آن را خدمت بزرگی به خود تلقی می کند .همانطوری که با خواندن این کتاب و معرفی آن به دیگران ،می تواند به حقیقت علم و دانش هم خدمت نماید .چون دانستن مطالب این کتاب سبب میشود مردم قدر و ارزش کسانی که به این علم خدمت کرده اند ، بدانند .پس من رساله خویش را به چنین خواننده ای تقدیم می نمایم.رساله ای که تنها احساس مسئولیت در قبال این مسئلهمرا وادار به نگارش آن نمود .چون در این رساله، اطلاعات زیادی در باره روح و شناخت کیفیت آن ذکر شده ، که بطور قطع سبب آگاهی بیشتر خواننده در دراره روح خواهد بود .من در این مسئله شک ندارم که این رساله نه تنها اطلاعات مردم را نسبت به روح زیادتر می کند ،بلکه موجب تقویت حس خویشتن داری ، آنان نیز می گردد .و آنها می توانند توشه اطمینان خاطر به آینده ، و اعتماد به سرنوشت خویش را بدست آورند.

نقدی بر کتاب انسان روح است نه جسد :

در مورد این کتاب باید توجه شما را به نکاتی جلب کرد:

1 - این کتاب  تاحدودی توانسته است به این امر مهم( حقیقت انسان ) پرداخته  مطالبی را در مورد روح و نفس انسانی بیان کند که مطابق واقع است . اما دارای اشکالاتی نیز می باشد که به برخی از آنهادر آینده اشاره می کنیم  

 2 -   روش تحقیق در این کتاب ، روش تجربی است . در جایی می نویسد :(این دانشمندان از همه وسایل جدید علمی که بسیار دقیق هم بودند و از همه روشهای تحلیل منطقی ، استقرا ، استنتاج ، یاری جستند. و بالاخره از همه روش های تحلیلی دکارت و سایر دانشمندان استفاده کردند. به این نتیجه رسیدند که موضوع علم روحی جدید ، جدی تر از آن است که خرافه و یا توهمات حمل کند.)

 روش علوم تجربی که استقراء و غیره می باشد ،دارای خصوصیاتی است که نمی توان به آن در امور غیبی و ماورایی اعتماد کرد . یعنی استناد به تحقیقات علمی (تجربی ) در این امور چندان معتبر نیست .هر چند در این کتاب به نتایجی هم رسیده شده ، اما از حیث روش شناسی معتبر نمی باشد . دلیل آن هم این است که برای برسی این امور باید به سراغ عقل و براهین عقلی رفت و نه تجربه .

  فلاسفه اسلامی در این باب تحقیقات فراوانی انجام داده اند . آنها در آثار خود ، با روش عقلی وبرهان قطعی ،در باب روح (نفس)  به نتایجی رسیده  و آنها را به طور مبسوط  در آثار خود مطرح نموده اند  .برای این منظور  می توانید رجوع کنید به : اشارات و تنبیهات نمط سوم  بو علی سینا و شر ح منظومه و اسفار اربعه . همچنین از حکمای فعلی نیز بزرگانی مستقلا در مورد این موضوع آثاری به رشته تحریر در آورده اند مانند کتاب دروس معرفت نفس ، علامه حسن زاده آملی .

در مقام مقایسه بین این کتاب ( انسان روح است نه جسد ) با آن اثار و  کتب فلاسفه اسلامی در باب روح،  به این نتیجه می رسیم که مطالب این کتاب ، مطالبی ابتدایی و بدوی است و دارای تزلزل و ابهام فراوان می باشد . مثل این است که یک انسانی که  سوی چشمش ضعیف است خبر از مشاهدتاتش در شب تاریک  بدهد!!!    

 آری ، وقتی راه وصول به نتیجه در یک مقوله ای نا مناسب باشد ، نمی توان  انتظار داشت نتایج حاصله از آن ، صد در صد مطابق واقع باشد . این مساله در این کتاب نمایان است . زیرا گرچه کلیات آن صحیح بوده اما در اکثر نظر ها در جزییات، به خطا رفته اند .  

3 -  همان طور که اشاره شد برخی از مطالب این کتاب از دیدگاه اسلام ، نادرست و بلکه در مواردی ضدیت دارد . این امر در کل کتاب مشاهده می شود، ما برای رعایت اختصار به برخی از این گذاره ها که برخلاف تعالیم اسلامی است ، اشاره میکنیم :

الف :در جایی می نویسد :  (مرگ عبارت از یک انتقال آسان از این جهان به جهان دیگری که پیشرفته تر از این جهان است میباشد)

ب : (و اگر ما بواسطه مرگ آنها(عزیزان از دست رفته مان ) غمناک و محزون میشویم ، آنها ناراحت میشوند. چون آنها خود را مرده نمیدانند)

ج : (ثابت شده که مرگ ، یک عمل بسیار ساده و مانند انتقال از بیداری به خواب ،  و از خواب به بیداری میباشد. جسم اثیری ما جانشین جسم فیزیکی ما که حامل عقل ماست ، میباشد.)

 د : (در اثر ارتباط با ارواح معلوم شده گاهی ارواح برای خود نام مستعار انتخاب میکنند. نام مستعار این روح هم (درخت نقره ای) بوده است .)و...

این امور و امور دیگر که در این کتاب آمده است ، هم با برهان عقلی و هم با دلیل نقلی در اسلام مردود  و نا صحیح می باشند . لذا در مطالعه این کتاب ، توجه به این امور ضروری می باشد .

در کل این کتاب را برای کسانی که دارای افکار خشک مادی گرایانه می باشند و از عالم غیب بیگانها ند ، مانند اکثر شهرندان اروپایی وآمریکایی ، توصیه می کنیم . تا کمی توجه آنها را به حقائق عالم وجود منعطف گردانده  و از بی خبری و تاریکی ای که در آن گرفتارند ، تاحدودی برهاند .

امابرای دانشجویان مسلمان که در دین خود این مطلب (مساله روح) ، به عناوین مختلف مطرح شده فائده چندانی نمی تواند داشته باشد . مانند این می مانند که دانشجوی  کارشناسی ارشد رشته ریاضی به مطالعه ریاضی سوم راهنمایی بپردازد . در قرآن (سوره بقره ایه 2 ) ایمان به غیب را نشانه مومنین قرار داده است «الذین یومنون بالغیب » ویکی از امور غیبی ، روح است .

 (این دانشمندان از همه وسایل جدید علمی که بسیار دقیق هم بودند و از همه روشهای تحلیل منطقی ، استقرا ، استنتاج ، یاری جستند. و بالاخره از همه روش های تحلیلی دکارت و سایر دانشمندان استفاده کردند. به این نتیجه رسیدند که موضوع علم روحی جدید ، جدی تر از آن است که خرافه و یا توهمات حمل کند.)

برای مطالعه بیشتر می توان به کتاب انسان و ایمان شهید مطهری و کتاب دروس معرفت نفس علامه حسن زاده آملی مراجعه شود .

مولف  : دکتر رئوف عبید استاد حقوق دانشگاه عین الشمس قاهره

مترجم : دکتر امیر هوشنگ دانائی استاد دانشگاه آزاد رشته ادبیات عرب

 ناشر : انتشارات دنیای کتاب