کتاب غیبت نعمانی

دربارهٔ مؤلف

نوشتار اصلی: محمد بن ابراهیم نعمانی

ابوعبدالله محمد بن‌ ابراهیم بن جعفر کاتب نُعْمانی، مشهور به ابن ابی‌زینب، از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهارم هجری بود. او اطلاعات وسیعی دربارهٔاحادیث داشت.

او از شاگردان برجسته ثقةالاسلامکلینی بود و بیشتر معلومات خود را از او فرا گرفته است. نعمانی همچنین کاتب و نویسنده کلینی نیز به شمار می‌رود و به همین علت از شهرت، احترام و اعتبار خاصی در نزد علماء و فقهای شیعه بهره‌مند شده است.

درباره کتاب :

نعمانی، ۲۶ باب کتاب را در سه بخش مبانی غیبت، دوران ظهور و علائم آن گشوده است. او از مجموعه‌های روایی بخصوص کتاب‌های غیبت که پیش از او تألیف شده، استفاده کرده است. نعمانی کتاب الغیبة را به سال ۳۴۲ق؛ و زمانی نوشته که در شهر حلب به سر می‌برده است. فهرست نویسان به کتاب الغیبه نعمانی اشاره کرده و برخی با استفاده از مطالب کتاب گویند نام آن «ملاء العیبة فی طول الغیبه» است.شیخ مفید پس از بیان مطلبی دربارهٔ امامت حضرت مهدی(ع) می‌گوید: «روایات در این باره فراوان است که اصحاب حدیث از شیعه آنها را جمع کرده و در کتب خود آورده‌اند از جمله ابو عبداللَّــه محمدبن ابراهیم نعمانی در کتابی که دربارهٔ غیبت نوشته مشروح آن روایات را بیان کرده است».

انگیزه تألیف :

در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری که غیبت امام مهدی(ع) به درازا کشید و به‌ویژه پس از درگذشت ابوالحسن صیمری (۳۲۹ق/۹۴۰م)، آخرین نفر از نایبان چهارگانه امام و پایان دوره غیبت صغری، آشفتگی فکری و تزلزل اعتقادی بسیاری در شیعیان پدید آمد و بسیاری به شک و دودلی دچار شدند و برخی به اعتراض و حتی انکار برخاستند. نعمانی که در این روزگار می‌زیست، برای استحکام بخشیدن به بنیادهای فکری تشیع و نیز برای پاسخگویی به نیازهای اعتقادی شیعیان در امر امامت و راز غیبت امام دوازدهم کتاب غیبت را تألیف کرد. این کتاب شامل روایات نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) در موضوع غیبت و بحث‌هایی در همین موضوع است. نعمانی در مقدمه کتاب به اوضاع و احوال آن روزگار و انگیزه خود در تدوین کتاب غیبت اشاراتی دارد.

مؤلف در مقدمه‌ علت تألیف کتاب را انحراف گروه‌هایی از شیعیان بخاطر وقوع غیبت امام دوازدهم دانسته و یکی از انگیزه‌های این انحرافات را ضعف ایمان و بی‌توجهی به روایات وارد شده در موضوع غیبت بیان می‌کند. از این رو به جمع‌آوری احادیث در این موضوع می‌پردازد.

راویان :

تنها راوی کتاب غیبت نعمانی، شاگرد او ابوالحسین محمد بن علی بجلی یا شجاعی است که هر چند شناخته شده نیست، دیگران نزد او کتاب را قرائت کرده و سپس فرزند او، حسین بن محمد شجاعی نسخه قرائت شده در نزد مؤلف و دیگر کتاب‌های پدرش را در اختیار نجاشی قرار داده و از این طریق کتاب به دست ما رسیده است.

روایات : 

مجموع روایات کتاب غیبت، ۴۷۸ عدد است که در طی ۲۶ باب بیان شده و تعداد روایات هر باب کاملاً متفاوت است. بنای مؤلف در تمامی کتاب، نقل روایت است و به ندرت توضیحی از خود اضافه می‌کند و روایات را در ابواب مختلف تکرار نمی‌کند.

جایگاه کتاب :

مطالب کتاب نعمانی در منابع پس از آن از سده چهارم به بعد مورد اعتماد عالمان شیعه بوده است. بزرگانی چون شیخ مفید در الارشاد، اربلی در کشف الغمة، علامه حلی در المستجاد، و متأخران دیگر مانند مجلسی در بحار و حر عاملی در اثبات الهداة از آن روایت کرده‌اند.

ابواب کتاب :

ابواب کتاب در سه بخش گردآوری شده است: ابواب مقدماتی مربوط به مبانی غیبت، دوران غیبت، ابواب میانی درباره عصر ظهور و درنهایت علائم آن که جمعاً ۲۶ باب می‌شود:

• در نگهداری سِرّ آل محمد از نااهلش
• اخبار اعتصام به حبل الله
• بحث امامت
• ائمه اثناعشر در قرآن، انجیل و تورات
• دربارهٔ کسانی که مدعی امامت شوند.
• احادیثی حول امامت از طریق اهل سنت
• کسی که دربارهٔ ائمه شک کند.
• لزوم حجت در زمین
• چنانچه دو تن روی زمین باشند یکی امام است.
• آنچه دربارهٔ غیبت از جمیع ائمه رسیده است.
• تحمل مشقات و انتظار فرج
• سختی‌ها و ناملایمات شیعه در غیبت
• صفات و سیره حضرت مهدی (عج)
• علائم پیش از ظهور
• اوضاع نابسامان جامعه قبل از ظهور
• نهی از تعیین وقت برای ظهور
• سختی‌ها و مشکلات امام از جانب جاهلان هنگام ظهور
• خروج سفیانی
• پرچم امام زمان(ع)، پرچم رسول خداست.
• جیش الغیب
• وضع شیعه هنگام خروج قائم
• دعوت جدید
• سن حضرت هنگام امامت و زمان امامتش
• روایاتی درباره اسماعیل فرزند امام صادق
• شناخت امام قائم
• مدت حکومت قائم پس از قیام

مولف : محمد ابن ابراهیم نعمانی,

ناشر : انتشارات مسجد جمکران